නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
සම්බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර 236කට පසු දඹදිව පැළලුප්නුවර අශෝකාරාමයේ පැවති තුන්වැනි ධර්ම සංගායනාවේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ලංකාව ඇතුළු සමීප රාජ්‍යයන් වෙත ධර්මදූතයන් පිටත් කර ධර්මප්‍රචාරය සිදු කෙරිණි. මිහඳු මාහිමියෝ ප්‍රමුඛ පිරිස ලංකාවට වැඩම කළේ ඒ අනුවය. ඒ පොසොන් පුර පසළොස්‌වක පොහොය දිනක දී ය. ලංකා රාජ්‍යය විචාළේ දෙවනපෑතිස්‌ රජතුමාය. ලංකාවට පැමිණි දෙවන දිනයේ මිහඳු හිමි ප්‍රධාන පිරිසට අනුරාධපුරයේ පිහිටි රජමාළිගයෙන් දන් පිරිනැමිණි. දන් වළදා අවසානයේ මිහඳු හිමියෝ පේතවත්ථු, විමානවත්ථු සහ පච්චසංයුක්‌තයෙන් ධර්ම දේශනා කළසේක. අනතුරුව දෙවනපෑතිස්‌ රජතුමන් විසින් මිහිඳු හිමියන්ට මහමෙවුනා උයන ස`ගසතු කොට පූජාකරන ලදී. රජතුමන් විසින් දෑසමන් මල් වට්‌ටියක්‌ ද පූජා කරන ලදී. මිහිඳු හිමියෝ දෙවනපෑතිස්‌ රජු සම`ග මහමෙවුනා උයනේ ඇවිද යමින් දෑසමන් මල් ඉසිමින් අටමස්‌ථානය පිහිටන තැන් සලකුණු කළ බව වංශකථාවල ස`දහන් ය.
එසේ මිහිඳු හිමියන් සලකුණු කළ ඇතැම් ස්‌ථානයන්හි විහාර ආරාම ගොඩ නැගුනේ මිහඳු හිමි දවස නොව ඊට පසු කාලවකවානුවල දී ය.
බුදුරජාණන්වහන්සේ බුද්ධත්වයෙන් අටවෙනි වර්ෂයේ දී පන්සියයක්‌ මහරහතන්වහන්සේලා සමග වෙසක්‌ පුර පසළොස්‌වක පොහෝ දිනක කැලණියට වැඩම කළ සේක. (මේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ තෙවන ලංකාගමනයයි.) එම අවස්‌ථාවේ දී රුවන්වැලි මහා සෑය පිහිටි තැන ඇතුළු සමස්‌ත අටමස්‌ථාන භූමියට ද බුදුරජාණන්වහන්සේ වැඩම කළ බව ඉතිහාස කථාවල ස`දහන්ය.
කෙසේවුවත් අටමස්‌ථානයට අයත් ස්‌ථාන පිළිබ`දව විවිධ අදහස්‌ පවතී. වර්ෂ 1909 දී පමණ ඇති කරගත් සම්මතයක්‌ අනුව අටමස්‌ථානයට අයත් ස්‌ථාන පිළිබ`දව අවසන් තීරණයක්‌ ගෙන ඇත.
මහාවංශය, දීපවංශය, බෝධිවංශය යන වංශකතාවල ස`දහන් අටමස්‌ථානය මෙසේය. මහා මේඝවන සංඝාරාමය (තිස්‌සාරාමය), සංඝයාගේ කර්ම මාලක සීමාව, ජන්තාඝර පොකුණ, මහා බෝධිය පිහිටි තැන, සංඝයාගේ පොහොය ගෙය, සංඝයාට උපන් ලාබය බෙදන ලහබත් ගෙය, චතුශ්ශාලාව සහ රත්නමාලි චෛත්‍යය එම ස්‌ථානයෝ වෙත්.
පූජාවලියෙහි ස`දහන් ආකාරයට අනුරාධපුර දකුණු මහ සෑය පිහිටි තැන, ලෝවාමහපාය පිහිටි තැන, පිරිත් ලාගෙය පිහිටි තැන, ජන්තාඝර පොකුණ පිහිටි තැන, ථූපාරාමය පිහිටි තැන, රන්මැලිසෑය පිහිටි තැන, මිහින්තලා මහ සෑය පිහිටි තැන සහ මහමෙවුනා උයනේ මැද ශ්‍රී මහා බෝධිය පිහිටි තැන යන ස්‌ථාන අටමස්‌ථානය වෙයි.
මාලක සීමාව, ජන්තාඝර පොකුණ, මහා බෝධි ස්‌ථානය, ලෝවාමහපාය, ලහබත් ගෙය, චතුශ්ශාලාව, මහා භෝජන ශාලාව, රත්නමාලි චෛත්‍යය යන ස්‌ථාන, අටමස්‌ථානය බව සද්ධර්මාලංකාරයට අනුව වෙයි.
මේ විස්‌තර අනුව පූජාවලියෙහි සඳහන් මිහින්තලේ මහ සෑය හා ථූපාරාමය සද්ධර්මාලංකාරයෙහි ඇතුළත් නොවේ. ඒ වෙනුවට චතුශ්ශාලාව හා මහාභෝaජන ශාලාව ඇතුළත්ය. බුදුරජාණන්වහන්සේ තෙවන වරට ලක්‌éවට වැඩි අවස්‌ථාවේදී සමවත් සුවයෙන් වැඩ හුන් ස්‌ථාන අටක්‌ පිළිබඳව සද්ධර්මාරත්නාකරයේ ස`දහන්ය.
මහනුවර යුගයට අයත් නම් පොතේ ස`දහන් ස්‌ථාන අට මෙසේය. ශ්‍රී මහා බෝධිය, ලෝවාමහපාය, මිරිසවැටිය, අභයගිරි දාගැබ, ෙæතවන දාගැබ, රත්නමාලි දාගැබ, ථූපාරාම දාගැබ සහ මිහින්තලේ ශෛල චෛත්‍යය වෙයි.
ක්‍රි. ව. 1870 දී පමණ සර්වේයර් ජනරාල්තුමා සකස්‌ කළ සැලැස්‌මට අයත් වූයේ ෙæතවනාරාම දාගැබ, ලංකාරාමය, ථූපාරාමය, අභයගිරිය දාගැබ, ලෝවාමහපාය, ජය ශ්‍රී මහා බෝධිය, මිරිසවැටිය දාගැබ සහ රුවන්මැලි මහ සෑය යන ස්‌ථාන අටයි.
ක්‍රි. ව. 1909 දී අටමස්‌ථාන කොමිටියේ ලේකම්වරයා වූ සර් එච් ඒ. මැකලම් මහතා සාකච්ඡාවකින් පසු තෝරාගත් අටමස්‌ථානය මෙසේය. බෝ මළුව, ලෝවමහපාය, රුවන්වැලි සෑය, අභයගිරි විහාරය, ථූපාරාමය, ඡේතවනාරාමය, ලංකාරාමය සහ මිරිසවැටිය යන ස්‌ථානයෝය. මෙසේ දැන් ව්‍යවහාර වනුයේ එදා මිහඳු මාහිමියන්දෑසමන් මල් ඉසිමින් සලකුණු කළස්‌ථාන අට, යළි සොයාගෙන හ`දුන්වන්නක්‌ නොවේ. නමුත් මින් ස්‌ථාන කීපයක්‌ හෝ නිවැරදි විය හැකිය.
බෝ මළුව
මෙහි ස`දහන් බෝ මළුව යනු ජය ශ්‍රී මහා බෝධියයි. බුදුරජාණන්වහන්සේට බුද්ධත්වය ලබාගැනීමට මහෝපකාරී වූ ජයශ්‍රී මහා බෝධීන්වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාව අනුරාධපුරයේ මහමෙවුනා උයනේ රෝපණය කරවා ඇත.බු. ව. 236 (ක්‍රි. පූ. 307) දී දඹදිව සිට ජය ශ්‍රී මහා බොAධීන්වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාව ලක්‌éවට වැඩමවාගෙන එන ලද්දේ සංඝමිත්තා තෙරණිය විසිනි. එකල ලක්‌දිව රාජ්‍යය විචාළදෙවනපෑතිස්‌ රජතුමා මෙම බෝධි රෝපණය ස`දහා මළුව විශේෂයෙන් සකස්‌ කළ බැව් ඉතිහාසයේ ස`දහන්ය. පොළොව මට්‌ටමින් අඩි 21 ක්‌ ගොඩකර සෑදූ මණ්‌ඩපයක ශ්‍රී මහා බෝධිය රෝපණය කළ බැව් කියෑවේ.
ලෝවාමහපාය
තඹ ලෝ උළු සෙවිලි කළ හෙයින් 'ලෝවාමහපාය' නමින් හැ`දින්වෙයි. 'මහා සංඝයාගේ පොහොය ගෙය මෙය වන්නේය' යෑයි මිහඳු හිමි පෙන්වා, අවුරුදු 147 කට පසු එනම් බු. ව. 383 දී පමණ දුටුගැමුණු රජතුමා විසින් ලෝවාමහපාය ඉදිකරන ලදී. මහල් නවයකින් යුක්‌ත වූ මෙය බු. ව. 406 දී පමණ ගිනිගෙන විනාශ වූ බව ඉතිහාසය කියයි. පසුව සද්ධාතිස්‌ස රජතුමා සත්මහල් කොට ලෝවාමහපාය ඉදිකළේය. බු. ව. 819 වෛතුල්‍යවාදය පිළිගත් මහසෙන් රජතුමා ලෝවාමහපාය කඩා බි`ද දැමුවත්, බු. ව. 845 දී සිරිමෙවන් රජතුමා පස්‌මහල් කොට ලෝවාමහපාය ඉදිකළේය. මෙම අලංකාර මන්éරයේ අද ඉතිරිව ඇත්තේ ගල්කණු පමණි.
රුවන්මැලි මහ සෑය
රුවන්වැලි මහා සෑය පිහිටියේ අනුරාධපුර මහමෙවුනා උයනේය. දුටුගැමුණු මහ රජතුමා විසින් බු. ව. 383 (ක්‍රි. පූ. 161) කරවූ මෙම දාගැෙරී උස අඩි 383 ක්‌ පමණ වේ. වට ප්‍රමාණය අඩි 1000 ක්‌ පමණ වේ. ස්‌වර්ණමාලි නම් දෙව`ගන විසූ රන් තෙලඹු ගස තිබූ තැන කරවූ නිසා 'ස්‌වර්ණමාලි' යන නම ලැබුණු බව කියෑවේ. ෙද්‍රdaණයක්‌ පමණ ධාතු නිදන් කොට ඇති බැවින් එයට පූජෝපහාර වශයෙන් රන් මල් ධාතු ගර්භයේ අසුරා ඇති හෙයින් 'ස්‌වර්ණමාලි' යන නම ලැබූ ඇතමෙක්‌ කියති. රුවන්මළුව නම් බිමක ඉදිකළ බැවින් රුවන්වැලි සෑය ලෙස නම් තැබූ බවට ද මතයකි. මහාවංශය කියන පරිදි මෙම ස්‌ථානයේ සතර බුදුරජාණන්වහන්සේලා (කකුසඳ, කෝණාගම, කාශ්‍යප, ගෞතම) වැඩ සිටි නිසා සර්වඥ පාරිභෝගික ස්‌ථානයක්‌ වෙයි. මෙම චෛත්‍යයේ වැඩ අවසන් කිරීමට පෙර දුටුගැමුණු මහ රජතුමා අභාවයට පත් වූයෙන් එහි ඉතිරි වැඩ කටයුතු සිදුකළේ සද්ධාතිස්‌ස රජතුමාගේ කාලයේ දී ය. අද අපට දක්‌නට ලැබෙන්නේ ප්‍රතිසංස්‌කරණයට ලක්‌ වූ චෛත්‍යයකි. වර්ෂ 1870 පමණ වන විට ගරාවැටුණු තත්ත්වයෙන් පැවති මෙහි ප්‍රතිසංස්‌කරණ කටයුතු ක්‍රි. ව. 1873 දී පමණ නාරන්විට සුමනසාර ස්‌ථවිරයන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් ඇරඹිණි. පසුව ප්‍රතිසංස්‌කරණ කටයුතු රුවන්වැලි චෛත්‍ය වර්ධන සමාගම යටතට බාර කෙරිණ. ක්‍රි. ව. 1942 දී පමණ කොත් පැළ`දවීම සිදු කරන ලද බව කියෑවේ.
අභයගිරිය දාගැබ
බුදුරජාණන්වහන්සේගේ තෙවැනි වර ලංකාගමනයේ දී,අභයගිරිය දාගැබ පිහිටි ස්‌ථානයේ ද සමවත් සුවයෙන් වැඩ සිටි බව කියෑවේ. එම නිසා මෙම ස්‌ථානය සර්වඥ පාරිභෝගික ශුද්ධ භූමියක්‌ ලෙස සැලකේ.වළගම්බා (වට්‌ටගාමිණිඅභය) රජතුමා ද්‍රවිඩයන් සමග පැවති යුද්ධයෙන් පැරදී පළායන විට ගිරි නම් නිගණ්‌ඨයා තම ආරාමයේ සිට ''මහ කළු සිංහලයා පැරදී පළා යනවෝa'' යෑයි හ`ඩ නගා කීවේය. මහාතිස්‌ස ස්‌ථවිරයෝ වළගම්බා රජතුමාට ආරක්‍ෂාව සැලසූහ. යළිත් ලංකා රාජ්‍යය ලබාගත් රජතුමා බු.ව. 455 (ක්‍රි.පූ. 89) දී පමණ ගිරි නිගණ්‌ඨයා විසූ තැන විහාරයක්‌ කරවා, ගිරි නිගණ්‌ඨයාගේ නමත්, රජතුමාගේ නමින් කොටසක්‌ ද සම්බන්ධ කොට 'අභයගිරිය' යන නම තබා මහාතිස්‌ස ස්‌ථවිරයන්ට පූජා කළ බැව් ඉතිහාසයේ දැක්‌වේ.
ථූපාරාම දාගැබ
ලක්‌දිව බුදුසසුන පිහිටුවීමෙන් පසු ගොඩනගන ලද මුල්ම දාගැබ ථූපාරාමය ලෙස සැලකේ. බුදුරජාණන්වහන්සේගේ දකුණු අකු ධාතුව තැන්පත් කොට බු.ව. 236 (ක්‍රි.පූ. 307) දී දෙවනපෑතිස්‌ රජතුමා විසින් කරවන ලදී. ථූපාරාම දාගැබේ උස අඩි 63කි. වට ප්‍රමාණය අඩි 194කි. දාගැෙරී ආරක්‍ෂාව පිණිස වටදාගෙයක්‌ (චෛත්‍යය වසා ඉදි කළ ගෘහය) කරවා තිබූ බවට, දාගැබ වටා ඇති ගල් කණු සාක්‍ෂි දරයි.
14 පිටුවෙන්... මිහි මාහිමියන්...
ගෞතම බුදුරජාණන්වහන්සේ සමවත් සුවයෙන් වැඩ විසූ ස්‌ථානයක්‌ හෙයින් සර්වඥ පාරිභෝගික ශුද්ධ භූමියක්‌ ලෙස සැලකේ. අෂ්ටඵලරුහ බොAධීන්ගෙන් එකක්‌ ද මෙම ස්‌ථානයේ රෝපිත බව ස`දහන්ය.
ඡේතවනාරාම දාගැබ (
ජෝතියවන උද්‍යානයේ (නන්දන උයනේ) කරවූ නිසා 'ඡේතවනාරාමය' යන නම ලැබුණු බවට මතයකි. මෙම ස්‌ථානය ද සර්වඥ පාරිභෝගික ශුද්ධ භූමියකි. බුදුරජාණන්වහන්සේගේ පටි ධාතුවෙන් කොටසක්‌ හා සර්වඥ ධාතු නිදන්කොට මෙම දාගැබ කරවූයේ බු.ව. 819 (ක්‍රි.පූ. 334) දී මහසෙන් රජතුමා විසිනි. මෙහි වට ප්‍රමාණය අඩි 1100 ක්‌ පමණ වේ. ඡේතවන නිකායේ මූලස්‌ථානය වූයේ මෙම විහාරයයි. ගරා වැටුණු තත්වයෙන් පැවති මෙම දාගැබෙහි ප්‍රතිසංස්‌කරණ කටයුතු හිටපු ජනාධිපතිවරයෙකු වූ ඡේ. ආර්. ජයවර්ධන මහතා විසින් ක්‍රි. ව. 1980 ජනවාරි පළමුවෙනිදා (දුරුතු පොහෝ දින) ආරම්භ කරනලදී.
ලංකාරාමය
ලංකාරාමය බු.ව. 455 (ක්‍රි.පූ. 89) දී වළගම්බා රජතුමා විසින් කරවන ලදී. වට ප්‍රමාණය අඩි 150ක්‌ වන අතර උස අඩි 50 කි. ලංකාරාමය, 'සිලාසොරීහකන්දක විහාරය' නමින් හැ`දින්වූ බව ද කියෑවේ. මෙම චෛත්‍යයේ ඉදිකිරීම් බොහෝ දුරට ථූපාරාමයට සමීප බවක්‌ පෙන්වයි. ථූපාරාමයට වඩා කුඩා වන ලංකාරාම දාගැබ උසින් අඩි 132ක්‌ පමණ වෙයි. චෛත්‍ය පාද විෂ්කම්භය අඩි 44ක්‌ පමණ වේ. ලංකාරාමයට, වටදාගෙයක්‌ (චෛත්‍යය වසා ඉදි කළ ගෘහය)කරවා තිබූ බවට සාක්‍ෂි ඒ වටා ඇති ගල් කණු කියාපායි.
මිරිසවැටියදාගැබ
බු. ව. 383 (ක්‍රි. පූ. 161) දී දුටුගැමුණු රජතුමා විසින් මිරිසවැටිය දාගැබ කරවා ඇත. මෙම ස්‌ථානය ද බුදුරජාණන්වහන්සේගේ ශ්‍රී පාදස්‌පර්ශයෙන් පවිත්‍ර වූ ස්‌ථානයක්‌ ලෙස සැලකේ. කිසිවක්‌ සංඝයාවහන්සේලාට නොදී ආහාරයට ගැනීම දුටුගැමුණු රජතුමාගේ සිරිතක්‌ නොවීය. සංඝයාවහන්සේලාට නොදී මිරිස්‌වැටියක්‌ (ව්‍යංජනයක්‌/ ලුණුමිරිසක්‌) අනුභව කළ අවස්‌ථාවක්‌ සිහිපත්වී එයට ද`ඩුවමක්‌ වශයෙන් මෙම දාගැබ කරවන ලද බැව්
කියෑවේ. එය මරිචචට්‌ටි විහාරය - මිරිසවැටිය ලෙසින් ව්‍යවහාර විය.
අටමස්‌ථානයට අයත් දාගැරී අද වන විට ප්‍රතිසංස්‌කරණයන්ට ලක්‌ව ඇත. ඒ අනුව ථූපාරාම දාගැබ ඝණ්‌ඨාකාර (සීනුවක) හැඩයකින් යුක්‌තය. අනෙක්‌ දාගැබ් (රුවන්වැලිසෑය, අභයගිරිය, ජේතවනාරාමය, ලංකාරාමය, මිරිසවැටිය) බුරීබුලාකාර (දිය බුබුලක) හැඩය ගෙන ඇත.
ආර්. ඒ. නයනානන්ද
සටහන
ලක්‍ෂමී පාර,ගම්පහ
