නිදන් හොරුන් එදත් දීගවාපිය හාරලා

අතීතයේදීත් දිඝවාපී දාගැබ නිදන් හොරුන්ගේ ග්‍රහණයට හසුවී තිබෙන බවත් ඉතිහාසයේ යුග දෙකක දී මෙම දාගැබේ ඉදිරිම් කර තිබෙනවට මෙහි ඉදිකිරීම් කර ඇති ආකාරයෙන් දක්නට ඇතැයි නැගෙනහිර පළාත් පුරා විද්‍යා සහකාර අධ්‍යක්ෂ  ඩබ්ලිව්.එම්.ඒ සුමනදාස මහතා කියයි. දාගැබේ මුදුණේ පස් අතර තිබී යටත් විජිත යුගයේ කාසි විශාල සංඛ්‍යාවක් හමුව තිබේ. දාගැබේ වයඹ සහ බටහිර කොටස් කැණීම් කළ ස්ථානයේ නිදන් හොරුන් හාරා විනාශ කළ ස්ථාන රාශියක් දන්නට ලැබෙන බව ද සුමනසිරි මහතා පෙන්වා දෙයි. දාගැබේ මැද කොටසේ පස් හා ගඩොල් කැබලි දමා ගොඩ කරන ලද ස්ථානයක් දක්නට ඇතැයි ද කියයි.  එහි ගැඹුර අඩි 25කි. විශ්කම්භය අඩි 60කි.

 2013 ජූලි මස 27 ලංකාදීප | . , කුමාර සී ලියනාරච්චි

විසිපස්‌ වසරකට පෙර නික්‌ම ගියත්...

දෙනෝ දාහකගෙන් පිදුම් ලබන පූජනීය ඇතා

භාග්‍යවත් බුදුරදුන්ගේ දළ¹ වහන්සේ වැඩසිටින කුටියේ තැන්පත් කර ඇති සධාතුක කරඬුව රන්සිවිගෙයක තැන්පත්කොට, ගජකුම්මත රඳවා දස දහස්‌ ගණනක්‌ ජනානුරංජනය කරමින්, බුද්ධාලම්භන ප්‍රීතිය වඩවන සාධු නාදය මධ්‍යයේ වසර පනහක්‌ පුරා සෙංකඩගල දළදා පෙරහැරේ තේජස්‌ ලීලාවෙන් ගමන් ගත් එකම ඇතා රාජාය.

විෂම වූ මිනිස්‌ සිතිවිලි, හැඟීම්, ආවේග සැනින් හදුනාගනිමින් අවස්‌ථානෝචිත ප්‍රඥවෙන්, ඉවසීමෙන්, නිතිපතා ක්‍රියාකළ හොඳ නරක දුක සතුට වෙන්කොට අවබෝධ කරගත්, සත්ත්ව ලෝකයේ, ඥණාන්විත සත්ත්වයා රාජාය.

බොදුගුණ හේවිසි තේවා හඬ මධ්‍යයේ අනේකවිධ ගරු බුහුමන් පුද සත්කාර වැඳුම් පිදුම් ලබමින් ජීවත්වූ, මියගියද දස දහසක්‌වූ මිනිසුන්ගේ වැඳුම් පිදුම් ගෞරව බහුමානයන්ට පාත්‍රවෙමින් තවදුරටත් ජීවමාන හැඩපෙන්වමින් දළදා වහන්සේගේ පහස විඳිමින් ලොව ප්‍රකට එකම සත්ත්වයාද රාජාමය.

රාජාගේ දෛවය දොහොතින් ගෙන රාජයෝගය ලියෑවූයේ මුස්‌ලිම් ජාතික උමේරු ලෙබ්බේ වීම විශේෂයෙකි. ඒ වසර 1925 දීය. උමේරූ ලෙබ්බේ අලි අල්ලා වංශක්‌කාරයන්ට විකුණා මුදල් සොයන්නෙකි. ඔහු එරාවුර් කැලයේදී අඩි 4 ක්‌ සහ අඩි 3 ක්‌ උසින් යුතු ඇත් පොව්වන් දෙදෙනකු අල්ලා ගත්තේය. දෙදෙනාම මහනුවර ගිරාගම ටිකිරි බණ්‌ඩා මාම්පිටිය දිසාවේට විකිණුවේය. මාම්පිටිය දිසාව 1925 දෙසැම්බර් 11 වැනිදා අංක 1318 දරන බලපත්‍රය මගින් රුපියල් 3300 ක්‌ ගෙවා ඇත්පොව්වන් ලබාගත්තේය.

එහිදී අඩි 4 අඟල් 5 ක්‌ වූ ඇත්පොව්වා රාජා විය. අඩි 3 ක්‌ වූ ඇත්පොව්වා කන්දා විය. වලව්වේ ආදර කරුණා උපස්‌ථානයෙන් පිදුම් ලබමින් සැපසේ වැඩුණු රාජාත් කන්දාත් පසුකාලීනව රැකබලාගැනීම උදෙසා වගකිවයුතු අයෙකුට භාරදිය යුතුම බව මාම්පිටිය දිසාවේට හැඟී ගියේ, ඔහු වයසට යැමත් සමඟය.

එහෙයින්ම මාම්පිටිය දිසාවේ 1937 ජූලි මස 31 වැනි පුරපසලොස්‌වක පෝදා එවකට දියවඩන නිලමේ වූ ටී. බී. රත්වත්තේ මහතා රාජාත් කන්දාත් දළදා මාළිගාවට භාර ගත්තේ, හොඬවැල් දෙක දියවඩන නිළමේගේ අත්ල මත තබා රන්කෙණ්‌ඩියෙන් දියපොදක්‌ වත්කරමින් මහා ජනකායකගේ සාධුකාර හඬ මධ්‍යයේය.

සාධු කාර නදින් කිලිපොලා ගිය හදවතින්ම මාම්පිටිය දිසාවේ වෙන්වීමේ දුක්‌ඛදායි සන්තාප කඳුළු බිදු හෙළද්දී, හිමිකර ගැනීමේ පිරිපුන් සොම්නස්‌ කඳුළු වැගිරුවේ ටී. බී. රත්වත්තේ දියවඩන නිලමේතුමන්ය. එය එසේ වූයේ ඒ මොහොතේ රාජාත් කන්දාත් දළදා මැදුර අභිමුවේ මහමලුවේ වරෙක ඔබ මොබ දඟලමින්, වරෙක උපශාන්ත ඉරියව්වෙන් නොසැලී තම උරුමයන් වෙත ආ විලාසයෙනුත්, වරෙක හේවිසි හඬට කම්පොට ගසා තාලයට පාද තැබීමට වෙර දරන අයුරුත් විදහා දැක්‌වූ නිසාවෙනි.

සැබෑවකි රාජා සිය උරුමය වෙත පා තබා තිබේ.

රාජා 1937 වසරේදීම ශ්‍රී දළ¹ වහන්සේ ඇසළ පෙරහරේ වැඩම්ම වූයේය. සිය හැකියාව මනාලෙස ඔප්පු කොට තැන්පත් නුවණින්, උපශාන්ත ගමනින්, සන්සුන් මනසින් යුතුව ගාම්භීර විලාසයෙන් රාජා පෙරහරේ ගමන් ගත්තේ ආඩම්බරයෙනි.

රාජා තීක්‍ෂණ බුද්ධියෙන් හෙබි කරුණාබර ඇතෙකු බව සපථ කිරීමට ඉවහල්වන කරුණු එමටය.

වසර 1955 ඇසළ පෙරහරේදී රාජා කරඬුව වැඩමවාගෙන යන අතරතුර රැජිණ හෝටලය අසල ඉද්ද ගැසුවාක්‌ මෙන් නතර විය. ඇත්ගොව්වා කොතෙක්‌ ඇවිටිලි කළත් පිණ්‌සෙන්ඩු වූවත් රාජා පය සෙලවූයේම නැත. පෙරහැර දුරින්ද වෙනස්‌වීය. රාජා ඉදිරියේ හිස්‌ ඉඩපරතරයද බොහෝ සේය. 

මේ කලබැගෑනිය දුටු එවකට හුන් නුගවෙල දියවඩන නිළමෙතුමා රාජා අසලට ගොස්‌ කතා කළේය. රාජා සිහින් ලෙස කෙඳිරිගෑවේය. ඇත්ගොව්වන් ලවා රන්සිවිගෙයි පටි පරීක්‍ෂා කර බැලීය. ඒ වනවිට එහි ලණු පටි කැඩී ගොස්‌ තිබිණි. රාජා එක්‌ පියවරක්‌ හෝ ඉදිරියට එසවූයේ නම් රන්සිවි ගෙය සහිත කරඬුව නියත වශයෙන්ම බිම පතිත වන්නේය. ලණුපට යළි ගැටගැසූ පසුව රාජා ශාන්ත ලීලාවෙන් ගමන් ගත්තේය.

රාජා තමන් ඉදිරිපිට එළන පාවාඩය එළන්නට මදක්‌ පමා වුවහොත් සිය විමසුම් ඇසින් පාවාඩය එළන අය දෙස පා නොසොල්වා බලා සිටී. ඒ බව තේරුම්ගත් පාවාඩ එලන්නෝ කඩිනමින් එළති. එවිට පා තබා රාජා ගාම්භීරව ගමන් කරයි.

සෑම වසරකම පෙරහර නිමාවේදී රාජා ගේ පිටමතින් රන්සිවිගෙය ඉවත් කරද්දී රාජා කඳුළු වගුරවයි.

හෙන්ඩු කෙවිට රාජාට අරහංය. සෑම අවස්‌ථාවකම ඇත්ගොව්වා රාජා මෙල්ල කරන්නේ ආදරය කරුණාව පිරි වචන වලිනි.

රඹුක්‌කන දාවිත් සිඤaෙඤda රාජාභාර ඇත්ගොව්වා ලෙස කටයුතු කළ 1975 වසරේදී රාජා කුලප්පු විය. දාවිත් සිඤaෙඤda රාජා මෙල්ල කළේ ආදරයෙන් කතා කිරීමෙනි. ඒ දුටු ජනයා එවරද සාදුකාරදෙමින් විශ්මය පල කලහ.

මෙරට පෙරහර ඉතිහාසයේ විශාලතම අලි කුලප්පුව 1959 වසරේ සිදුවූ බව දන්නෝ දනිති. එම අලි කුලප්පුවේදී ධාතු කරඬුව වැඩම කරමින් සිටි රාජා නිසොල්මන්ව සිටි අතර සෙසු අලි ඇත්තුද නැට්‌ටුවෝද බෙරකරුවෝද ප්‍රේක්‍ෂක ජනතාවද හිස්‌ලූලූ අත දිව ගියහ. රාජා ඒ කිසිවක්‌ ගණනකටවත් නොගෙන නොසෙල්වී සිටියේය.

තවත් විටෙක කටුගස්‌තොට දී රාජා මදි කිපී පෙරළි කරමින් මහපාරේ දිව ගියේය. ඒ දුටු ජනයා තැන නොතැන බලා දිවූහ. මහමග පාර හරහා මාරුවෙමින් සිටි අන්ධ පුද්ගලයකුට මේ කාලගෝට්‌ටිය ඇසී කෑ ගසා "අනේ අප්පා මට මොකුත් කරන්ට එපා දෙයියෝ" කියා කෑ ගැසීය. කලප්පු වී සිටි රාජා අන්ධ මිනිසා ශාන්ත ලෙස ඔසවා පාර අයිනේ ආරක්‍ෂාකාරී තැනක තබා දිව්වේ කවුරුත් පුදුම කරමිනි.

මහවැලි ගඟේ දියනෑමට ගොස්‌ කුලප්පු වූ රාජා කැලයට වැදිණි. රාජාට මහත්සේ ආදරය කළ එවකට දියවඩන නිළමේතුමන් වූ නෙරංජන් විඡේරත්න මහතා, ලේවැල්ලට ගොස්‌ රාජා..... රාජා..... කියා කිහිප විටක්‌ කතා කළේය. රාජා කීකරු ළදරුවකු සේ ඔහු හමුවට ආවේ දනන් පුදුම කරවමිනි.

රාජා ජනයා මවිත කළ අවස්‌ථා බොහෝය. වසර 1986 වන විට වයස්‌ගත වූ රාජා ලංකාවාසී ප්‍රභූන් සැමගේත් ගෞරවාදරයට පාත්‍රව සිටියේය. "රාජා නැතිව කරඬුව වැඩම වන්නේ කවුද?" යන උභතෝකෝටිකය සියල්ලන්ටම දැනෙන්නට වූයේ 1988 ජූලි 16 වැනිදා පෙරවරු 10.16 ටය. වසර 63 කට වැඩි සිය ජීවිත කාලයේදී තමන්ට පැවරුනු වගකීම් යුතුකම් සියල්ල ඉටුකරමින් සිටි හස්‌තීන් අතර රාජාධි රාජ රාජා ලොකය හැර දමා ගියේය.

පාද හොඬවැල වලිගය සහ ලිංගය අංග සියල්ලන් භූමිය ස්‌පර්ශය කරනා මංගල හස්‌ති රාජයකු වූ රාජාගේ රූපකාය මතුපරපුරට දැකගනු පිණිස යළි සකසා ශ්‍රී දළ¹ මාළිගා පරිශ්‍රයේ කෞතුකාගාරයේ සිංහාසන මන්දිරයේ තැන්පත් කළේ, 1989 දෙසැම්බර් 2 දිනය. 1986 අගෝස්‌තු 20 දිනදී ජාතික වස්‌තුවක්‌ ලෙස නම්කරන ලද රාජා ජාතික උරුමයකි. මෙවන් ජාතික උරුමයක්‌ ලද සිංහලයෝද වාසනාවන්තයෝය. එහෙත් ජාතියේ අරුමය අදටද රාජාගේ අඩු පුරවාලීමට සමත් හෝ ඊට සමානකම් පාන ඇත් රජකු තවම පහළ වී නැතිවා සේය.

උපේක්‍ෂා වීරසේකර

2013 ජුලි  28 ඉරිදා දිවයින

මිහිඳු මාහිමියන් ලක්‌දිවට වැඩම කළේ සෘද්ධියෙන් ද? ගොඩබිම් මාර්ගයෙන් ද?

මිහිඳු මාහිමියන් ලක්‌දිවට වැඩම කළේ අවන්ති රට වේදිස නගරයේ සිටය. උඡ්ජයිනියට නැගෙනහිරින් පිහිටා තිබූ වේදිස නගරය වර්තමානයෙහි මධ්‍ය ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේ රෙසෙන් දිස්‌ත්‍රික්‌කයේ බිල්සා නගරය (බේස්‌ නගර්) ලෙස හඳුනාගෙන තිබේ. බෙත්වා හා බේස්‌ යන ගංගා දෙක එක්‌වන ස්‌ථානයේ පිහිටි මෙම භූමිය අද හින්දූන්ගේ පුණ්‍ය තීර්ථයකි. එහෙයින් ලක්‌දිව බුද්ධාගමෙහි මාතෘ භූමිය අවන්තියේ වේදිස නුවර යෑයි කිවහොත් එහි කිසිදු වරදක්‌ නො මැත.

පාටලීපුත්‍ර නගරයෙන් පිටත් වූ මිහිඳු මාහිමියන් හය මසක්‌ තිස්‌සේ දක්‍ෂිණගිරියෙහි සැරිසරමින් ඥතීන්ට අර්ථයෙන් ධර්මයෙන් සංග්‍රහ කළ බව සඳහන් වේ. එතනින් වේදිස නුරවට වැඩමවා මව්තුමියට දහම් දෙසා ඇය සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටුවනු ලැබූ බවත්, වේදිසගිරි විහාරයෙහි මාසයක පමණ කාලයක්‌ වැඩසිටි බවත් සඳහන් ය. උන්වහන්සේ ලක්‌දිවට වැඩම කළේ අශෝක රජුගේ රාජ්‍ය වර්ෂයෙන් 18 වැන්නෙහිය යෑයි බොහෝ වංසකථාවල සඳහන් වෙතත්, බෝධිවංශයෙහි දැක්‌වෙන්නේ අභිෂේකයෙන් හත් මසකින් එය සිදු වූ බවයි. මෙම ගමන බු. ව. 236 වැන්නෙහි එනම් ලක්‌දිව තිස්‌ස රජු අභිෂේකය ලබා තුන් මසකට පසු සිදුවූ බව දීපවංසයෙහි සඳහන් ය. ලක්‌දිව රජ කළ මුටසිව රජු මහලු බැවින් තිස්‌සයන් රජ වන තුරු මෙසේ හත් මසක්‌ කල්යල් බලා ඇති බව විද්වතුන්ගේ පිළිගැනීමයි.

මිහිඳු මාහිමියන්ගේ ලංකා ගමන ගැන කරුණු දක්‌වන සියලුම පුරාතන මූලාශ්‍රයන් උන්වහන්සේ ඇතුළු පිරිස සෘද්ධි බලයෙන් අහසින් ම වැඩි බව කියා තිබේ. එහෙත් ඉතිහාසඳයෝ සාමාන්‍යයෙන් විය යුතු පරිදි උන්වහන්සේ ඇතුළු පිරිස එකල ලංකාව දක්‌වා වැටී තිබූ මාර්ගයන්ගෙන් එකක ගමන් කරමින් මෙහි වැඩම කළේ යෑයි කීමට වඩා කැමැත්තක්‌ දක්‌වති. අතිමානුෂික බලයක්‌ පිළිගැනීම නො ව ඉතිහාසඥයෙකුගේ කාර්ය වනුයේ සාමාන්‍ය ස්‌වභාවික හේතු අනුව යමක්‌ විස්‌තර කිරීමයි. ඉතිහාසඥයන් පවසන පරිදි එකල උත්තර භාරතයේ සිට ලංකාවට පැමිණි හැකි මාර්ග තුනක්‌ තිබිණි.

1. උඡ්ජයිනී සිට දකුණු දෙස මහිස්‌මතියට පැමිණ, ඉන් දකුණට ගමන් කොට නර්මදා හා තප්තී ගංඟාවන්ගෙන් එතෙර ව ගෝධාවරී නදී තීරයෙහි ප්‍රතිෂ්ඨානයට පැමිණිය හැකිය. එමස ගෝධාවරී මුවදොරින් නැව් නැඟ මුහුදු මාර්ගයෙන් ලංකාවට පැමිණීමට පුළුවන.

2. උඡ්ජයිනි සිට මහිස මණ්‌ඩලය හෙවත් මයිසෝරය හරහා කාවේරි ගඟබඩ ට පැමිණ. ඒ ඔස්‌සේ ගොඩබිම් මාර්ගයෙන් පාණ්‌ඩපයට පහළින් වූ තම්බපණ්‌නියට පැමිණීමට පුළුවන. එතනින් නැව් නැඟ මුහුදු මාර්ගයෙන් ලංකාවට පැමිණීමට පුළුවන.

3. උතුරු ඉන්දියාවේ සිට සෘජුවම මුහුදු මාර්ගයෙන් ලංකාවට පැමිණීමට පුළුවන. මගධයේ චම්පා නුවර හරහා ගංඟා නදී මුවදොර පිහිටි තාම්ප්‍රලිප්ත වරායෙන් නැව් නැඟ මෙසේ පැමිණීමට පුළුවන්කම තිබිණි. අශෝක යුගයේ වඩාත් ජනප්‍රිය ව තිබුණේ මෙම මාර්ගයයි.

ලංකාවේ වංසකථා ගැන කෘතියක්‌ රචනා කළ මහාචාර්ය බී. සී. ලෝ මෙම මාර්ගයන්ගෙන් දෙවැනි මාර්ගය ඔස්‌සේ මිහිඳු මාහිමියන් ලංකාවට වැඩමවන්න ඇතැයි සඳහන් කරයි. ලංකාවේ උගතුන් බොහෝ දෙනෙක්‌ ද මිහිඳු මාහිමියන් ගොඩබිම හරහා වැඩම කළේය යෑයිද, පාටලී පුත්‍රයෙන් පිටත්වීමේ සිට ලංකාවට පැමිණීමට හත්මසක කාලයක්‌ ගත වූයේ මේ නිසා බවද පෙන්වා දෙති. මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන පවසන්නේ උඡ්ජයිනීට නිරතදිගින් පිහිටි භාරුකච්ඡයට පැමිණ එතනින් ලංකාව බලා නැව් නගින්නට ඇති බවයි.

අශෝක යුගය පිළිබඳ අද්විතීය පර්යේෂණයක්‌ කළ චින්සන්ට්‌ ස්‌මිත් අශෝක සෙවැල්ලිපිවල තම්බපණ්‌නි යනුවෙන් සඳහන් වන්නේ දකුණු ඉන්දියාවේ තිණ්‌නවැලි ප්‍රදේශය බව හඳුනාගෙන තිබේ. ද්‍රවිඩ දේශය වූ පාණ්‌ඩ්‍ය රටේ ලංකාවට ආසන්නව ම පිහිටි දකුණු ප්‍රදේශය ඉතා පුරාණ කාලයේ පටන් තාම්ප්‍රපර් නමින් හැඳින් වූ බව මහාභාරතය වැනි ග්‍රන්ථයන්හි සඳහන් වේ. හත්වන සියවසේ අග භාගයේ දකුණු ඉන්දියාවට පැමිණි හියුං සාං තෙරණුවෝ පඬිරට තිණ්‌නවැලි දිස්‌ත්‍රික්‌කයට යාබද මලයකුට ප්‍රදේශයෙහි සංචාරය කරමින් මිහිදු මාහිමියන් විසින් කළ විහාරයක හා ඒ අසල අශෝක රජු කළ චෛත්‍යයක නටබුන් තමන් දුටු බව වාර්තා කරති. එසේම දකුණු පාණ්‌ඩ්‍යයෙහි බුද්ධාගම පිහිටුවන ලද්දේ මිහිඳු මාහිමියන් විසින්ය. යන ජනප්‍රවාදයක්‌ ද එහි දී තමන්ට දැනගන්න ලැබුණු බව උන්වහන්සේ සිය භ්‍රමණවෘතාන්තයෙහි සඳහන් කරති.

මිහිඳු මාහිමියන් දකුණු ඉන්දියාවේ ධර්ම ප්‍රචාරයෙහි යෙදෙමින් කාවේරපට්‌ට නම් නගරයෙහි නැවතී සිටියේ යෑයිද, ඉන්ද්‍රවිහාර නමින් සිල්පදිකාරම් හා මණිමේකලෛ යන දෙමළ කාව්‍යයන්හි හඳහනන් වන්නේ මෙසේ උන්වන්සේ නැවතී සිටි විහාර යෑයි හිස්‌සැල්ලේ ධම්මරතන හිමියෝ පෙන්වා දෙති. මහේන්ද්‍රගිරි නමින් දකුණු ඉන්දියාවේ පිහිටි කඳුවැටි මිහිඳු මාහිමියන්ගේ නම හා සම්බන්ධ කොට ඇතැම් ලේඛකයන් හඳුන්වා දී ඇත. කෙසේ වුවද සම්පූර්ණ ගවේෂණයක්‌ නො කරන ලද හෙයින් වර්තමාන විශ්වාසයන්ට ඉඩදීමට සිදුව ඇති මෙවැනි ස්‌ථාන රාශියක්‌ දකුණු ඉන්දියාවේ පිහිටා තිබේ. නැගෙනහිරට සාට්‌ස්‌ කඳු පන්තියේ මදුරාසිය (තංජම් දිස්‌ත්‍රික්‌කය) අසල ශිඛරයක්‌ සහිත කොටසක්‌ මහේන්ද්‍රගිරි නමින් ප්‍රසිද්ධය තවද කොමරින් තුඩුව අසල තිණ්‌නවැලි දිස්‌ත්‍රික්‌කයට මායිම් ව පිහිටි කඳු වැටියක්‌ද මහේන්ද්‍රගිරි නමින් ප්‍රසිද්ධය.

ලංකාවේ ශාසන ප්‍රතිෂ්ඨාපන කටයුතුවලින් පසුව මිහිඳු මාහිමියන් ලාංකීය රහතන් වහන්සේලා සමඟ දකුණු ඉන්දියාවට චැඩියේ ද යන්න මෙහිලා සැලකිය යුතු යි. මිහිඳු මාහිමියන් ලංකාවේ දී කළ කටයුතු ඉක්‌මනින් අවසන් කළ බව වංසකථා වාර්තාවල සඳහන් වන්නේ උත්තිය රජුගේ අටවෙනි වර්ෂයෙහි පිරිනිවන් පෑ කියන ප්‍රවෘත්තිය පමණි. ඒ අතර කාලය තුළ මිහිඳු මාහිමියන් ගැන වාර්තා කිරීමට තරම් ඓතිහාසික සිදුවීමක්‌ නොවු නේද එසේ වූයේ නම් වංසකථාවල සඳහන් නොවූයේ මන්ද යන ගැටලු විස¹ගත යුතුව ඇත. මේ කාලය තුළ මිහිඳු මාහිමියන් හා ලාංකීය භික්‍ෂූන් දකුණු ඉන්දියාවේ ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුතුවල නිරතවූ බවට වැදගත් සාක්‍ෂි කිහිපයක්‌ ම හමුවේ. දකුණු ඉන්දියාවේ තැනින් තැන දක්‌නට ලැබෙන බ්‍රාහ්මී සෙල්ලිපිවලින් ප්‍රබල ලෙස විශද වන කරුණක්‌ නම් ලංකාවේ බුද්ධාගම පිහිට වූ ආසන්න කාලයේම බෞද්ධ භික්‍ෂූන් මෙම ප්‍රදේශවල ද බහුල ව විසූ බවයි. මහින්දාගමනයෙන් වසර විසිපහකින් මෙපිට සිට ක්‍රමයෙන් ලියවුණු බ්‍රාහ්මී සෙල්ලිපි දහස්‌ ගණනක්‌ ලංකාවේ ඇත. ඉහත කී දකුණු ඉන්දියානු බ්‍රාහ්මී ලිපිවල ඇතැම් අක්‍ෂර සංකේතයන් ලංකාවේ ලේඛනයන්හි ආභාෂය ලබා ඇතැයි නිගමනය කොට තිබේ. මේ නිසා දෙරටෙහි ම ලිපි එකම සම්ප්‍රදායකට අයත් පිරිසකගේය යන මතයද ගොඩ නැගී ඇත.දකුණු ඉන්දියාවේ ද්‍රවිඩයන් ලංකාවේ සතුරන් ලෙස සැළකූ හෙයින් දකුණු ඉන්දියාවේ බෞද්ධ කටයුතු පිළිබඳ ලාංකේය භික්‌සූන් වංසකථාවල සඳහන් නො කළේ යෑයි ස්‌මිත් පවසයි. එහෙත් වංසකථා රචනා කළ යුගයේ එවැනි වාර්තා යමක්‌ ඉතිරි ව තිබුණේ නම් මිහිඳු මාහිමියන්ට

ගෞරවයක්‌ පිණිස පවතින එම සිද්ධීන් සටහන් නො කිරීමට තරම් වංසකථාකරුවෝ සාහසික නොවෙති. මිහින්තලා පව්වේ දි මිහිඳු මාහිමියන් සමඟ පිළිසඳර කථාවෙහි යෙදෙමින් තිස්‌ස රජතුමා ස්‌වාමීනි, ඔබ වහන්සේලා කුමකින් පැමිණියේ දැයි විචාළේය. එවිට මිහිඳු මාහිමියෝ "මහරජ, අපි ගොඩින් හෝ ජලයෙන් (න ථලෙන න චාරිනා) නාවෙමු යි පිළිතුරු දුන් හ. ඒ ඇසූ රජතුමා මිහිඳු මාහිමියන් ඇතුළු පිරිස සෘද්ධි බලයෙන් අහසින් පැමිණියේ යෑයි දැනගත් බව මහාවංසය පවසයි.

මිහිඳු මාහිමියන්ගේ ලංකා ගමන විස්‌තර කරන සියලුම මූලාශ්‍ර උන්වහන්සේලා සෘද්ධි බලයෙන් අහසින් වැඩි බැව් කියයි. එසේ සඳහන් කර ඇත්තේ අතිමානුෂික බලයක්‌ ආරෝපනය කිරීම සඳහා නොවේ. එසේ වූවා නම් සංඝමිත්තා රහත් තෙරණියගේ ලංකා ගමන ද සෘද්ධි බලයෙන් අහසින් සිදු වූවක්‌ බව වාර්තා කරනු ඇත. වංසකථාවල සංඝමිත්තාව නැවෙන් හා ගොඩබිම් මාර්ගයෙන් පැමිණියේ යෑයි කීම මදිකමක්‌ ලෙස එකළ නොසැළකු බව පෙනී යයි. ලංකාවට නොපැමිණි හියුං සාං තෙරණුවෝ ද දකුණු ඉන්දියාවේ මිහිඳු මාහිමියන්ගේ කටයුතු ගැන සඳහන් කරන අතරම, උන්වහන්සේ ලංකාවට අහසින් වැඩියේ යෑයි ලියා ඇත. මෙසේ ලියන්නට ඇත්තේ දකුණු ඉන්දියාවේ පැතිර තිබූ විශ්වාස හා ජනප්‍රවාද අනුව විය යුතුය.

මේ සියල්ලට ම වඩා වැදගත් වන්නේ මිහිඳු මාහිමියන් ලංකාවට සෘද්ධියෙන් වැඩියේ ය යන මෙම කරුණ පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂ්‍ය අනුව ඔප්පු වී තිබීමයි. අම්පාර රජගලතැන්න නම් ප්‍රදේශයෙන් සොයාගත් බ්‍රාහ්මී සෙල්ලිපියක මෙසේ සඳහන් වේ. යෙ ඉමා දීප පටමය ඉදිය අගතන ඉදික තෙර මහිද තෙරෙහ තුබෙ මෙම ලිපියේ සරළ අර්ථය මෙසේ යි. යමෙක්‌ මෙම දීපයට පළමු ව සෘද්ධියෙන් ආයේ ද (එම) ඉට්‌ඨිය හා මහින්ද තෙරුන්ගේ ස්‌ථූපය යි මෙම ලිපිය උන්වහන්සේලා අපවත්වීමෙන් ආසන්න කාලයක දී ලියන ලද්දකි. මෙවැනි සිදුවීමකට පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂ්‍ය ලෝකයේ කවර රටක වුවද දුර්ලභ හෙයින් මෙම ශිලා ලේඛනය අතිශයින් වැදගත්ය.

මෙම කරුණු අනුව මිහිඳු මාහිමියක්‌ ලක්‌දිවට වැඩම කළේ සෘද්ධි බලයෙන් අහසින්ය යන්න ස්‌ථීර වන්නේය.

රුහුණ විශ්වවිද්‍යාලයේ පාලි හා බෞද්ධ අධ්‍යයනාංශයේ 

කථිකාචාර්ය, රාජකීය පණ්‌ඩිත, දර්ශනපති 

බළපිටියේ සිරිසීවලී හිමි