ශ්‍රී දළදා මාලිගාවේ සිව් මහා මංගල්‍යය

අස්ගිරි මහාවිහාර පිරිවෙනේ ආචාර්ය මල්වතු මහා විහාරවාසී

ගෞරව ශාස්ත්‍රවේදී රාජකීය පණ්ඩිත 

මහරැඹෑවැවේ පාලිත හිමි

ශ්‍රී ලාංකික ජනසමාජය වෙනස් කළ ප්‍රධාන හැරවුම් ලක්ෂ්‍ය තුනකි. ඉන් පළමු වැන්න සම්බුදුරජාණන් වහන්සේගේ නිර්මල ධර්මයේ පණිවුඩය රැගත් මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේගේ ලංකාගමනයයි. එය මහින්දාගමනය ලෙස අපි කවුරුත් හඳුන්වන්නෙමු. එයින් සිංහල ජන සමාජයට නිර්මල දහමක් මෙන්ම නව සංස්කෘතියක් ද එක්විය. දෙවැන්න සඟමිත් තෙරණිය ජය ශ්‍රී මහා බෝධි අංකුරය රැගෙන ආ ලංකා ගමනයයි. එය දුමින්දාගමනය ලෙස හඳුන්වන්නෙමු. එයින් අප සංස්කෘතියට මෙන්ම සමාජයට විවිධ අංශ එකතුවෙමින් ඒ හා බැඳුන නව සංස්කෘතියක් මෙන්ම ක්‍රමිකව හැඩගැසුණු ආගමික පරිසරයක්ද නිර්මාණය විය.තෙවැන්න දන්ත කුමරු හා හේමමාලා කුමරිය සම්බුදුරජාණන් වහන්සේගේ වාම ශ්‍රී දළදා වහන්සේ රැගෙන ලංකාවට පැමිණීමයි. එය දළදාගමනය ලෙස අපි හඳුන්වන්නෙමු. එහි බලපෑම කෙතරම් ද යත්, දළදා වහන්සේගේ හිමිකාරිත්වය ශ්‍රී ලාංකීය රාජ්‍යත්වයේ සංකේතය බවට පත්විය.

මෙම ලංකාගමනයන් ත්‍රිත්වයම සිදු වූයේ භාරත දේශයේ සිටය. එබැවින් අපේ සංස්කෘතිය හැඩගැසුනේ භාරත සංස්කෘතිය ගුරු තැන්හි තබාගෙනය. අප සංස්කෘතිය සංවර්ධනයෙහිලා මෙම ආගමන ත්‍රිත්වයෙන් ලැබුණු පිටුබලය ඉමහත්ය. අපේ සංස්කෘතිය අපේ සාහිත්‍ය, අපේ කලාව යන මේ සියල්ලම ආගමත් සමඟ බද්ධ වී ඇත්තේ මේ නිසාය. මහින්දාගමනයෙන් අපි නිර්මල බුදුදහමේ කොටස්කරුවන් වු අතර දුමින්දාගමනයෙන් මෙන්ම දළදාගමනයෙන් ද අපට විශේෂ වූ සංස්කෘතියක් මෙන්ම සාහිත්‍යයක්ද ගොඩනැඟිනි. මෙහිදී අප බලාපොරොත්තු වන්නේ එම සංස්කෘතිය හෝ සාහිත්‍ය ගැන සාකච්ඡා කිරීම නොව වර්තමානය වන විට ශ්‍රී දළදා වහන්සේ හා සබැඳිව දළදා සංස්කෘතියට එක් වූ දළදා මාළිගාවේ පැවැත්වෙන සිව් මහා මංගල්‍යයන් පිළිබඳ විමසා බැලීමක් සිදුකිරීමටයි.

ජීවමාන බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෙස සලකා ශ්‍රීමත් දළදා වහන්සේ මුල් කරගමිනින් සිදුකරන විවිධ පුද චාරිත්‍රයන් මෙන්ම මංගල්‍යයන් ද අප සංස්කෘතියට දායාද වී ඇත. ඒ අනුව ශ්‍රීමත් දළදා වහන්සේ මුල් කරගනිමින් වාර්ෂිකව සිදුකෙරෙන ප්‍රධාන මංගල්‍යය හතරක් වෙයි. ඒවා මෙසේය.

01. අලුත් සහල් මංගල්‍යය 

02.අලුත් අවුරුදු මංගල්‍යය 

03. කාර්තික මංගල්‍යය හා 

04. පෙරහර මංගල්‍යය යනුවෙනි.

අලුත් සහල් මංගල්‍යය

නරේන්ද්‍රසිංහ රජතුමා ගුරුදෙණියේ කෙත අස්වද්දවා අස්වැන්න ලබාගෙන පළමුවරට අලුත් සහල් මංගල්‍යය නමින් මෙම උත්සවය ආරම්භ කොට ඇත. දළදා මාලිගාවේ සහ දේවාලවල මූලාදෑනිහු අලුත් සහල් මංගල්‍යයට පෙරදා සවස ගුරුදෙණියේ දේවාලය ළඟට අලි ඇතුන් සහිත පෙරහරකින් නික්ම යති. පෙරහර ළඟාවන විට වී සහල් සූදානම් කොට තැබීම සිරිතය. දළදා මාලිගාවේ සහ දේවාලවලට මුලාදෑනින්ට එහි දී කෑමබීම වලින් සංග්‍රහ කරනු ලැබේ. ඊට පසු ගෝනිවලට වි පුරවා අලි ඇතුන් සහිත පෙරහරින් මහනුවර නාථ දේවාලයට ගෙන එනු ලැබේ. අවට ඇති විහාරවලින් හා දේවාලවලින් නාථ දේවාලයට හේම කත් යැවේ. පසුව එහි දී කියවනු ලබන නම් ලැයිස්තුවකට අනුව වී සහල් බෙදාදීම සිදු කෙරේ.

ප්‍රථමයෙන් දළදා මාලිගාවේ කිරිබඩ පාත්‍රයට සේරු 80 ක් වෙන් කෙරේ. ඉන් පසු තේවකාරක භික්ෂූන්ටත්, උභය විහාරයටත්, සතර දේවාලයටත් පිළිවෙලින් නියමිත කොටස් බෙදා වෙන් කරයි. අස්ගිරි විහාරයට ලැබෙන කොටසින් ආදාහන මළුවටත් අලුත් විහාරයටත් පංගු බෙදාදීම සිරිතකි. ඒ හැර මහනුවර අවට ඇති සුදුහුම්පොළ ,නිත්තවෙල,ඇඹල, ගංගාරාමය,අම්පිටිය යනාදි පුරාණ විහාරවලටද කොටස් බෙදා දෙයි.

දළදා මාලිගාවේ කිරිබඩ පාත්‍රයට වෙන් කෙරෙන හාල්වලින් කිරිබත් උයා කිරිබඩ පාත්‍රය පුරවති. මෙය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ, මහාසංඝයාත් අරභයා රජු විසින් කරන ලද පූජාවක් හැටියට සැලකේ. අලුත් සහල් මංගල්‍යය පවත්වනු ලබන්නේ රජු විසින් ලංකාවේ සියලු සිද්ධස්ථානවලට කරන ලද පරිත්‍යාග සිහිපත් කිරීමක් වශයෙනි. ඉහත ලැයිස්තුවේ නම් සඳහන් සිද්ධස්ථානයකින් යමෙකු පැමිණ නොසිටියහොත් එම කොටස හිමිවන්නේ දළදා මාලිගාවටය. මෙම අලුත් සහල් මංගල්‍යය පවත්වනු ලබන්නේ දුරුතු පුර පසළොස්වක පොහෝ දිනයේය.

අලුත් අවුරුදු මංගල්‍යය

රජවාසල සේවයේ නියුක්තව සිටි නැකැත් මොහොට්ටාල දළදා මාලිගාවේද රාජකාරි කටයුතු කරයි. එබැවින් වාර්ෂිකව උත්සව සතර පැවැත්වීමට සුදුසු සුබ වේලා සහ ඒ හා සබැඳි වෙනත් සියලු කාර්යයන් කළ යුතු සුබ නැකැත් නියම කිරීම ඔහුගේ කාර්යයයි. මේනිසා ඔහු දළදා මාලිගාවේ නැකැත්කරුවා ලෙස හඳුන්වයි. අලුත් අවුරුදු දවසේ බුද්ධ පූජාව කළ යුතු සුබ වේලාවන් නියම කිරීමද මේ මොහොට්ටාල සතු කාර්යයකි. ඔහු විසින් නියම කරනු ලබන වේලාව අනුව බුද්ධ පූජාව පැවැත්වීම සිංහල අවුරුදු දා දක්නට ලැබෙන විශේෂත්වයකි. ඒ නිසා සාමාන්‍ය දිනයන් හි තේවාකරන වේලාවට වඩා සුළු වෙනසක් සිංහල අවුරුදු දා සිදුවෙයි. ලිප් ගිනි මෙළවීම, කිරිබත් පිසීම, කණ්ඨස්නානය කිරීම වැනි විශේෂ පූජා සමුදායක් මේ යටතේ සිදු කරනු ලබයි. අවුරුදු උත්සවය වෙනුවෙන් ශ්‍රී දළදා මාලිගාව විශේෂයෙන් සැරසීම ද චිරාගත චාරිත්‍රයකි.

කාර්තික මංගල්‍යය

නොවැම්බර් මසට යෙදෙන ඉල් පොහෝ දින කාර්තික මංගල්‍යය පවත්වනු ලැබේ. කාර්තික යනු ඉල්මසට නමකි. මෙනමින් කඳ කුමරුද හඳුන්වන නිසා ඔහුට ගරු කිරීමක් වශයෙන් මෙම මංගල්‍යය සිදු කරනු ඇතැයි සමහරු විශ්වාස කරති. කෙසේ වෙතත් ඉන්දියානු සංස්කෘතියේද මෙම කාර්තික උත්සවය දක්නට ලැබේ. ඒ අනුව බලන විට ඈත සමයක පටන්ම කාර්තික උත්සවය ලාංකිකයන් විසිනුදු අනුගමනය කර ඇතැයි සිතිය හැක.

මේ උත්සවයේදී පුරාණ විහාරවලින් නියෝජිතයෝ නාථ දේවාලයට රැස්වෙති. නාථ දේවාලයේදී පිළියෙළ කරන ලද ලැයිස්තුවක් අනුව එසේ රැස්වූවන්ට එක් එක් විහාරයකට තෙල් නැළිය බැගින් ලැබෙන සේ තෙල් බෙදාදීම සිදු කෙරේ. මේ තෙල් නාථ දේවාලයට සපයන්නේ ශ්‍රී දළදා මාලිගාවෙනි. තෙල් ලබාගත් අය පෙරහර පවත්වා ඒ තෙල් තමතමන්ගේ ස්ථානවලට ගෙන ගොස් රජු වෙනුවෙන් පහන් පූජා කළ යුතුය. උත්සව දිනයේ දී ශ්‍රී දළදා මාලිගයත් අස්ගිරියේ අලුත් විහාරය හා ගෙඩිගේ විහාරයත් කාර්තික පූජෝත්සවයට සහභාගි වන අනෙක් විහාරස්ථානත් සැරසිය යුතුවේ. එදින දළදා මාලිගාවේ කරඬුව වැඩමවන පෙරහරත් දේවාල පෙරහරත් වීථි සංචාරය කරයි. අනෙක් මංගල්‍යයන්ට වඩා මෙහි ඇති විශේෂත්වය නම් පෙරහර පැවැත්වීමයි.

පෙරහර මංගල්‍යය

මේ සිව් මහා මංගල්‍යයන් අතර වඩාත් ජනපි‍්‍රයත්වයට පත් මෙන්ම විශාලම මංගල්‍යය වන්නේ පෙරහර මංගල්‍යය හෙවත් ඇසළ මංගල්‍යයයි. මෙය ශි‍්‍රමත් දළදා වහන්සේ උදෙසා පැවැත්වෙන පූජා චාරිත්‍ර අතර සුවිශේෂි තැනැක් ගනී. කෘෂිකාර්මික ජීවන රටාවකට හුරුවී සිටි ප්‍රාග් බෞද්ධ වැසියෝ නිසිකලට වැසි ඵල ලබා ගැනීමේ අටියෙන් අව්වැසි ආදිය දේවත්වයෙන් සළකා නොයෙක් පූජාවන් පැවැත්වීමට පුරුදු වී සිටියහ. බුදුදහම මෙරටට හඳුන්වා දීමත් සමඟ එකී ප්‍රාථමික විශ්වාස බුදු දහම සමඟ මිශ්‍ර වී විකාශනය වී ගිය බව පෙනේ. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දළදා වහන්සේ මෙරටට වැඩම වීමත් සමඟ දළදා වහන්සේ ගේ පිහිට ආරක්ෂාව තුළින් නිසිකල වැසි ඵල ලබා සිය ගොවිතැන් බත් කටයුතු සාර්ථක කරගත හැකි බව ඔවුහු විශ්වාස කළහ. අතීතයේ සිටි පැරැණ්නෝ ඇසළ මාසය දෙවියන් උදෙසා කැප කළ මාසයක් සේ සැලකූහ. දෙවියන්ගේ ආශිර්වාදය වෙනුවට දළදා සමිඳුන්ගේ ආශිර්වාදය ලබනු වස් ඇසළ මාසය තුළ පෙරහර පැවැත්වීමට ඔවුහු උත්සුක වූහ. මහනුවර රාජධානි සමය වන විට දේවාල පෙරහරට පමණක් සීමාවී තිබූ මෙම ඇසළ පෙරහර ස්‍යාමෝපසම්පදාව පිහිටුවීම සඳහා සියම් රටින් මෙරටට වැඩි ප්‍රවර උපාලි මහ තෙරුන්ගේ සහ උභය මහා විහාරයේ මහානායක හිමිවරුන්ගේ මග පෙන්වීම අනුව කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජතුමා විසින් දළදා පෙරහර ද ඊට එකතු කොට වර්තමාන පෙරහර සමාරම්භ කළ බව පිළිගැනේ. සතර දේවාලවල කප් සිටුවීමේ චාරිත්‍රයෙන් වර්තමාන පෙරහරේ සමාරම්භය සිදුවන අතර දින 05 ක් කුඹල් පෙරහර ද දින 05 ක් රන්දෝලි පෙරහරද පවත්වා දිය කැපීමේ මංගල්‍යයෙන් මෙකි ඇසළ පෙරහර නිමාවට පත්වේ.

මේ අන්දමට දළදා වහන්සේ ලක්දිවට වැඩම කළ අවදියේ පටන්ම දළදා වහන්සේ උදෙසා ආරම්භ වූ මෙකි පුද පූජා විධි අද දක්වාම නොනැසි පැවතීම මෙහිලා දැකිය හැකි විශේෂත්වයයි. දළදා වහන්සේගේ වත්මන් භාරකත්වය දරන උභය මහා විහාරයේ අතිපුජ්‍ය මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයන් වහන්සේලා දෙනමත් දියවඩන නිලමේතුමාත් එමෙන්ම අඛණ්ඩව සේවා කටයුතුවල නියැලෙන (මුර මාරු ක්‍රමයට) උභය මහා විහාරය මහා සංඝ රත්නයත් උත්සුක වන්නේ මෙම පෞරාණික චාරිත්‍ර විධින් ආරක්ෂා කර ගනිමින් එදා රාජකීයයන් විසින් දළදා වහන්සේ උදෙසා ඇති කළ මෙම පුජා විධින් මතුවටත් ආරක්ෂාකර තැබීමටයි.

බුදුන්වහන්සේගේ ජීවන තොරතුරු සොයන පුරාවිද්‍යා කැණීම්

බුද්ධ චරිතය ගැන විමසීමේ දී කපිලවස්තු පුරය ප‍්‍රධාන ස්ථානයක් ගනී. සිදුහත් කුමාරයා ඉපදී ගිහිගෙය හැරපියා අභිනික්මන් කරන තුරුම වාසය කළේ, සිය තුරුණු විය ගෙවා දැමුවේ මේ නගරයේය.

එය ශාක්‍යයන්ගේ අග නගරයයි. කපිලවස්තුපුරය හෙවත් කිඹුල්වත් නගරය හිමාලය කඳු පාමුල පිහිටි රමණීය නගරයක් ලෙස බෞද්ධ සාහිත්‍යයට අයත් දීඝනිකායෙහි සඳහන්ව ඇත. භාගිරතී ගංගා තීරයේ කපිලවස්තු පුරය පිහිටි බව අම්බට්ඨ සූත‍්‍රයේ දැක්වේ. තවද සක නම් ගස්වලින් පිරුණු ප‍්‍රදේශයක් ලෙසින් ද එහි සඳහන් වේ.

ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ කෝසල රාජ්‍යයේ ඔක්කාක වංශික රජු විසින් පිටුහවල් කරන ලද කුමාරවරුන් විසින් කපිල මුනිවරයාගේ උපකාරය ඇතිව කපිල වාස්තුපුරය බිහි වූ බව ඉන්දියාවේ ඉතා පැරණි ග‍්‍රන්ථයක් වන සුමංගල විලාසිනියෙහි සඳහන්ව ඇත. මේ පරපුර පසුව ශාක්‍යවංශිකයෝ වූහ. සුද්දෝධන රජතුමා මේ ශාක්‍ය වංශිකයෙකි. ඔහු කෝලිය වංහික මහාමායා දේවිය විවාහ කැර ගත්තේය. මේ විවාහයෙන් උපන් දරුවා සිදුහත් කුමාරයාය.

කපිලවස්තු රාජ්‍යයේ සිද්ධාර්ථ කුමාරයාගේ පිය පාර්ශවයෙන් සහ මව්පාර්ශවයෙන් අසූදහස බැගින් පවුල් සාමාජිකයෝ සිටි බවට ද මතයක් තිබේ. එසේ නම් කපිලවස්තු රාජධානිය යනු විසල් මහ නගරයක් විය යුතුය.

කපිලවස්තු නගරයේ දැන් කැණීම් ආරම්භ වී ඇත. මේ කැණීමේ විශේෂත්වයක් වන්නේ කැළණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යාව පිළිබඳ මහාචාර්ය පි‍්‍රශාන්ත ගුණවර්ධන මහතා ශී‍්‍ර ලංකාව නියෝජනය කරමින් ඒ කැණීම් සඳහා සහභාගී වීමයි.

කැණීම් කරන ස්ථානයේ නේපාලයේ කත්මණ්ඩු නුවර සිට කිලෝ මීටර 250ක් ඇතින් පිහිටා ඇත. තිලාරාකෝට් නමින් හැඳින්වෙන මේ ප‍්‍රදේශයේ සිදුහත් කුමරයා විසූ මාළිගාවක නටබුන් ඇතැයි එරට වැසියෝ විශ්වාස කරති. එහි පාදමක් ඇත. සතර දිශාවෙන් දොරටු ඇති එම ගොඩනැගිල්ල සිදුහත් කුමරුගේ මාළිගාවක් යැයි කීව ද එහි ඇති නටඹුන් පිරික්සීමේ දී පෙනී යන්නේ එය කි‍්‍රස්තු වර්ෂ හයවැනි සියවසේ දී පමණ ඉදිකැර ඇති ස්ථානයක් බවයි.

මහාචාර්ය පි‍්‍රශාන්ත ගුණවර්ධන මහතා එම ස්ථානය සම්බන්ධයෙන් මෙසේ පවසයි.

‘‘ ඉන්දියාවත් නේපාලයත් එකිනෙක දේශසීමාවලින් වෙන්කරන්නට පෙර කපිලවස්තුපුරය කියන්නේ ඉතා විශාල ප‍්‍රදේශයක්. දැන් එය දෙකඩ වී තිබෙනවා. ඉන්දියාවට කොටසක් හිමිවෙලා නේපාලයට කොටසක් හිමිවෙලා. ඉන්දියාවේ කපිලවස්තු කියන ප‍්‍රදේශයේ පැරණි රාජධානියක නගරයක් තිබූ බවට සාධක හමුවන්නේ නැහැ. නමුත් නේපාලයට අයත් කොටස පිරික්සූ විට පෙනෙනවා එහි නගරයක් තිබූ බව ඉන්දියාවේ පිප්රාවා කියන ප‍්‍රදේශය තමයි ඇතැම් අය පවසන්නේ කපිලවස්තු නගරයේ සිදුහත් කුමාරයාගේ මාළිගාව පිහිටි ප‍්‍රදේශය කියා. නමුත් නේපාලයේ තිලාරාකෝට් කියන ප‍්‍රදේශයේ සුද්දෝධන රජුගේ මාළිගාව තිබෙන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි සාධක දක්නට ලැබෙනවා. මේ ස්ථාන දෙකම පැරණි කපිලවස්තු රාජධානියේ කොටස් බවනම් පැහැදිලියි. ’’

කපිලවස්තුපුරයේ ප‍්‍රධාන මාළිගාව පිහිටන්නට ඇතැයි සිතන ස්ථානය කැණීමට පෙර නවීන තාක්ෂණික උපකරණ ආධාරයෙන් භූමියේ අභ්‍යන්තරය පරීක්ෂා කිරීමට පුරාවිද්‍යාඥයෝ කටයුතු කළහ. ඒ සඳහා භූමියේ අභ්‍යන්තර පිරික්සීමේ යන්ත‍්‍ර භාවිතාකැර තිබේ. ඒ අනුව එහි දැනට දක්නට ඇති ගොඩනැගිලි වලට යටින් තවත් ඉදිකිරීම් කිහිපයක් තිබෙන බව තහවුරු වී ඇත.

පුරාවිද්‍යාඥයන් පවසන්නේ කපිලවස්තු පුරයේ සුද්දෝධන රාජ මාළිගය පිහිටන්නට ඇතැයි සිතන භූමිය වර්ග කිලෝ මීටර 2.5ක් පමණ වූ දිග පළලකින් යුතු හතරැුස් භූමි ප‍්‍රදේශයක් ලෙස වෙන්කැර හඳුනාගත හැකි බවයි. දැනට එහි ඇති හතරැුස් ගොඩනැගිල්ල කි‍්‍රස්තු වර්ෂ තුන්වැනි සියවසේ ඉදිකරනු ලැබූවකි. එය දැනට ශාලාවක් ලෙස භාවිතා කරයි.

මහාචාර්ය පි‍්‍රශාන්ත ගුණවර්ධන මහතා පවසන්නේ මෙතෙක් කරන ලද කැණීම් වලින් මේ ස්ථානය වටා ඉදිකැර තිබූ ප‍්‍රාකාරයක නටඹුන් හමුවී ඇති බවයි. එය එකිනෙක සමීපව සවිකැර තිබූ දැව කණු යොදා සාදා තිබුණකි.

මහාචාර්ය ගුණවර්ධන මහතා ඒ පිළිබඳ මෙසේ කීවේය.

‘‘ අතීතයේ පටන් නගරයක දක්නට ලැබුණු ලක්ෂණයක් තමා ආරක්ෂිත බැම්මක්. මේ ස්ථානය වටා දැවයෙන් ඉදිවූ ප‍්‍රාකාරයක් තිබෙන බවට පැහැදිලි සාක්ෂි අපට හමුවුණා. දැව කොටස් පොළොවට සවිකළ වළවල් නිශ්චිතව හඳුනාගැනීමට හැකියි. එහි අවශේෂ අනුව සිතිය හැකියි මේ ප‍්‍රාකාරය කි‍්‍රස්තු පූර්ව හයවැනි සියවසට පමණ අයත්වන බව. එය සුද්දෝධන රජුගේ රාජ සමයට නැතිනම් සිදුහත් කුමාරයාගේ කාලයට අයත්වන බව නිගමනය කිරීමේ හැකියාව තිබෙනවා. ’’

අතීතයේ දැවයෙන් ගොඩනැගූ තාප්පයෙන් වටවූ භූමියේ පැරණි මාළිගාව තිබෙන්නට ඇතැයි පර්යේෂකයෝ අනුමාන කරති. නමුත් ඔවුන් පවසන්නේ දැන් වර්තමානයේ සුද්දෝධන මාළිගාවයැයි ඇතැම් පුද්ගලයන් විසින් හඳුන්වනු ලබන කි‍්‍රස්තු වර්ෂ තුන්වැනි සියවසට අයත් ගොඩනැගිල්ලට යටින් එම අවශේෂ පිහිටිය හැකි බවයි.

කෙසේ වෙතත් කිඹුල්වත්පුර නගරයේ ඉදිකිරීම් ව්‍යුහය පිළිබඳ යම් තරමකින් අවබෝධයක් ලබා ගැනීමට ද මේ කැණීම් මහෝපකාරී වී තිබේ. එමගින් නගරයේ මංමාවත් සැකැස්ම පිළිබඳ පැහැදිලි සාක්ෂි හමුවී ඇත.

පුරාවිද්‍යාඥයන් පවසන්නේ නගරයේ එක් එක් දිශාවට යොමු වූ අඩි 12 ක පමණ පළලකින් යුතු මං මාවත් පද්ධතියක් සෙයාගත හැකි වූ බවයි. නිවසක ගොම මැටි ගා පොළොව සකසන ආකාරයට මේ මාර්ග සාදා තිබී ඇතැයි ද ඔවුහු කියති. එම මාවත් සකස් කැර තිබූ තාක්ෂණය අනුව වසර දෙදහසකට වැඩි කාලයක් ගත වුව ද සාමාන්‍ය පොළොවට වඩා එය වෙනස් ව හඳුනා ගැනීමට හැකි වී ඇත.

‘‘මේ භූමියේ භූ විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ සොයා බැලීමේ දී එක්තරා ස්ථානයක යම් තරමකින් පොළොවට ගිලී ගිය ස්ථානයක් දක්නට ලැබුණා. ඒ ස්ථානයේ පොළොව ස්කෑන් කරලා පරීක්ෂා කිරීමේදී පෙනී ගියා වැලි හා රොන් මඩ එතැන තැන්පත් වී ඇති බව. අපි එම ස්ථානයේ කැණීමක් සිදුකළා. එය තරමක් විශාල ප‍්‍රමාණයේ පොකුණක් ලෙස දැනට අනුමාන කරනවා. සාමාන්‍යයෙන් පිහිටි පොළොව හමු වී තිබෙන්නේ අඩි 12 ක් විතර ගැඹුරින්. එය පානීය ජලය ලබා ගැනීමට හෝ ස්නානය සඳහා හෝ භාවිත කරන්නට ඇති. ඒ ගැන අපි ඉදිරියේ දි වැඩිදුර පරීක්ෂා කිරීමට බලාපොරොත්තු වෙනවා. ’’ මහාචාර්ය ගුණවර්ධන මහතා එසේ කීවේය.

දැනට කපිලවස්තු පුරය ලෙස අනුමාන කරමින් සිදුකරන කැණීම් සඳහා භූමි ගවේෂණ කටයුතු සිදුවෙමින් තිබියදී ප‍්‍රාකාරයෙන් පිටත පිහිටි ස්ථානයක් ගැන ද පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ අවධානය යොමු වී තිබිණි.පොකුණක් ලෙස හඳුන්වන මේ ස්ථානයේ පිහිටි පොළොව හමුවනතුරු කැණීම් සිදුකැර ඇත. එම කැණීමේ දී එක් එක් ස්ථර ලෙස තැන්පත් වූ වැලි, රොන් මඩ, ශාක අවශේෂ දිරාපත් වීමෙන් සෑදුණු පස් දක්නට ලැබුණු බව මහාචාර්ය ගුණවර්ධන මහතා පවසයි. තව ද කැණීම් සිදුකරන අවස්ථාවේ දී වරින් වර ජලය මතුවී තිබේ. ඒ ස්ථර අධ්‍යයනය කිරීමෙන් පොකුණ භාවිතයට ගත් කාල වකවානු පිළිබඳ නිගමනය කළ හැකිය යන්න පුරාවිදයාඥයන්ගේ මතයයි.

ප‍්‍රාකාරයේ එක් දොරටුවක් ආසන්නයේ පිහිටි එම ස්ථානය කැණීම් කිරීමේ දී පෙනී ගොස් ඇත්තේ එතැන විශාල වශයෙන් යකඩ උණුකරන ලද තැනක් බවයි. ඉන් තහවුරු වන්නේ සුද්දෝධන රාජ සමයේ හෝ ඒ ආසන්න කාලයේ දී කපිලවස්තු පුරයේ යකඩ කර්මාන්තය පැවති බවයි.

තැන තැන විසිරීගිය යබොර මේ ස්ථානයේ සුලබව හමුවී ඇත. ආයුධ තැනීම, කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා අවශ්‍ය උපකරණ තැනීම ආදිය සඳහා මේ යකඩ යොදා ගන්නට ඇතැයි පුරාවිද්‍යාඥයෝ පවසති.

ලන්ඩනයේ ‘ඩර්හම්’ විශ්වවිද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යා මහාචාර්ය රොබින් කොනින්හැම්ග් මහතාගේ නායකත්වයෙන් යුතුව බුදුන් වහන්සේගේ ජීවන තොරතුරුවලට අදාල ස්ථානයන්හි සිදුකරන කැණීම්හි එක් පියවරක් ලෙස මේ පරීක්ෂණ කටයුතු සිදුව ඇත.

පරීක්ෂණ කණ්ඩායම පවසන්නේ මෙතෙක් සොයාගත් තොරතුරු අනුව නේපාලයේ තිලාරා කෝට් නමැති මෙම ස්ථානය සුද්දෝධන රජුගේ මාළිගාව හෝ සිදුහත් කුමාර මාළිගයක් තිබෙන්නට ඇතැයි අනුමාන කළ හැකි බවයි.

හුදෙක් එය අනුමානයක් පමණක් බව ද බුදුන්ගේ චරිතය හා සම්බන්ධයැයි කියන ස්ථානවලින් හමුවන මෙවැනි නටබුන් හා සාධක බුදුන්ගේ කාලයට ම අයත් දැයි ස්ථිරව නිගමනය කළ යුතු බව ද මහාචාර්ය කනින්හැම් මහතා පවසයි.

ඒ සඳහා අවශ්‍ය කාලනිර්ණයන් දැනටමත් ආරම්භ කැර තිබේ. තවත් වසර දෙකක කාලයක් මේ කැණීම් සිදුකිරීමට නියමිත බව මහාචාර්ය ගුණවර්ධන මහතා පවසයි. එම කාලයේ දී බුදුන්ගේ චරිතයට අදාල ස්ථාන රැුසක් නිශ්චිතව හඳුනාගැනීමටත් හැකිවනු ඇතැයි යන්න පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ විශ්වාසයයි.

එය නේපාලයට, ඉන්දියාවට පමණක් වැදගත් සොයා ගැනීමක් නොවනු ඇත. එය සමස්ථ බෞද්ධ ජනතාව වෙනුවෙන් ම කරන මහතසිතම සේවාවකි.

    ප‍්‍රිශාන්ත ගුණවර්ධන

  2014 මාර්තු මස 06 | ලංකාදීප කර්තෘ මණ්ඩලය

නීලගිරි මහා සෑය

අද වන මැද සගවා ගත්... නීලගිරි මහා සෑය...

නීලගිරි මහා සෑය යන නාමය ජනමාධ්‍ය තුළින් අසන්නට ලැබුණේ ඉතා මෑතදීය. පුරාවිද්‍යා කැණීම් එහි අරඹා තිබීම ඊට හේතුවයි. සියඹලාණ්‌ඩුවේ සිට පොතුවිල් දක්‌වා ඇති A-4 මාර්ගයට අයත් කොටසෙහි මැද ඇති ලාහුගලින් දකුණට හැරී කි.මී. 4.2 ක්‌ ගමන් කර හැඩ ඔයෙන් එගොඩ වී තවත් කි.මී. 1.8 ක්‌ වනාන්තරය මැදින් ඉදිරියට ගමන් කළ විට නීලගිරි මහා ථූපය හමුවේ. අඩි 1200 ක වට ප්‍රමාණයක්‌ ඊට ඇත.

මහ වනාන්තරය මැද පැවති මෙහි ළඟාවීමට ලාහුගල වැසියන් අතුරින් දැන සිටියේ වැඩිමහල් කීප දෙනකු පමණි. මාර්ගයක්‌ ඉදිනොකර පුරා විද්‍යා කැනීම් සිදු නොකර, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට භූමිය පවරා ගැනීමක්‌ද සිදු නොවී සැලසුම් සම්පාදනය කර ඇස්‌තමේන්තු සැකසීමකින්ද තොරව 1972 දී චෛත්‍ය බඳ අඩි 20ක්‌ උසට හා අඩි 100 ක්‌ දිගට නැවතත් අලුතින් ගඩොලින් බැඳීම සිදුවී තිබිණි. මේ ගැන විස්‌තර කිසිවක්‌ දැන ගැනීමට නැත.

නීලගිරි සෑයේ ඉතිහාසය ක්‍රිස්තූ පූර්ව යුගය දක්වා විහිදෙන අතර ඒ වටා ඇති විහාර සංකීරණ නටබුන්වලින් කියාපාන්නේ ඈත අතීතයේ මෙහි වැඩසිටි මහරහතන් වහන්සේලා ප්‍රමූඛ මහා සංඝරත්නයට සෙවන දුන් අතී පූජනීය ස්තානයක් බවයි.

චෛත්‍ය ගවේෂණයේදී කැලණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යා පශ්චාද් උපාධි ආයතනයේ මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව ඇතුළු පිරිස විසින් මෙතෙක් නොකියැවූ සෙල් ලිපි දෙකක් සොයාගෙන ඇත. අපර බ්‍රාහ්මීය අක්ෂරයෙන් ලියැවී ඇති මේ සෙල්ලිපියකට අනුව ඉතිහාසයේ මෙතෙක් සැඟව සිටි මහාරාජිනි ‘චූල සීවලී දේවි’ නම් රැජනක් ගැන ද වර්තමානෙහි නීල ගිරිය ලෙස හඳුන්වන චෛත්‍ය එදා උත්තර සීවලී පබ්බත ලෙස හැඳින්වූ බවට ද අනාවරණය කොට ගෙන ඇත.

ත්‍රී සිංහලය සංකල්පය බිහිවීමට පෙර මහවැලි ගඟින් උතුර රජ රට ලෙස ද දකුණ රුහුණු (රෝහණය) ලෙස ද කඳුකරය මලය රට ලෙස ද හැඳින්වීය. පැරණි රුහුණු රටේ මධ්‍යගත ප්‍රදේශය වන වර්තමාන අම්පාර දිස්ත්‍රික්කයට අයත් ලාහුගල පිහිටා ඇති නීලගිරි හෙල හා නීලගිරි චෛත්‍ය මේ වනවිට විද්වතුන් අතර කතාබහට ලක්වී ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ නැෙඟනහිර ප්‍රදේශයේ පිහිටි විශාල ම චෛත්‍ය ලෙස ය.

මේ ස්තූපයේ පරිධියේ සිට උතුරට මීටර් 355 ක් ද, දකුණට මීටර් 268 ක් ද, නැඟෙනහිරට මීටර් 348 ක් ද, බටහිරට මීටර් 198 ක් ද ලෙස හෙක්ටයාර් 36 (අක්කර 89) පුරා ඇති බෞද්ධ සිද්ධස්ථානයක නටබුන් ගවේෂණයේදී සොයා ගෙන ඇත.

මේ විහාර සංකීර්ණය උපෝසතාගාරයක් භික්ෂු ආවාස, පිළිම ගෙවල් ආදියෙන් සමන්විත අංග සම්පූර්ණ ආරාම සංකීර්ණයක් බව ද මහාචාර්ය සෝමදේව පවසයි. මේ විහාර සංකීර්ණයට උතුරින් ස්වභාවික ජල පහරක් ද, දකුණින් ස්වභාවික ගල් තලයක් ද පවතී. මේ ගල් තලාවේ ගල් විහාරයේ ඉදිකිරීම් සඳහා ඉතා සරල තාක්ෂණය භාවිතා කොට ගෙන වෙන් කරගෙන ඇති අයුරු දැකගත හැකි ය.

ස්තූපය පිහිටි බිමෙන් සිරිපතුල් ගල් විශාල ප්‍රමණය ක් හමුවී ඇත.

ලාහුගල ඈත රුහුණේ මාගම් රාජ්‍යයේ අගනුවරට ආසන්නයේ පිහිටි ඉපැරණි නගරයක් වුවත් එය අද වනගත ය. සතා සීපාවා හා ස්වභාව ධර්මය විසින් සුරැකි මේ ඓතිහාසික පුද බිම හා නගරය අනාගතයෙත් ස්වභාව ධර්මයේ රැකවරණය මැද සුරක්ෂිත කරගත යුතු බව පවසන මහාචාර්ය රාජ් සෝමදේව එසේ නොවුණ හොත් රුවන්වැලි සෑය ථූපාරාමය අභය ගිරිය වන් නවීන ආරාමයක් බවට මේ නොයිඳුල් උරුමය පත්වන බව ප්‍රකාශ කරයි.

බොහෝ දෙනෙකුට අමතක වූ අපේ උරුමය ගැන මොහොතක් සිතන්න.
අපේ උරුමය

අවුකන පිළිම වහන්සේ

ර‍ළු කළුගල සුමුදු කළ ඒ පා කමල යුවළ සිප වැළඳ ගනිමින් අප මාතෘ භූමිය සාඩම්බර කළ ප්‍රබල අභිමානවත් සළකුණක් පාමුල නැවතී සිටිමි.

කලා වැවේ වැව්ජල තලයේ හැපී හමනා ශීතල මද පවන් රැල්ල පහසේ ප්‍රබෝධය නිබඳ සිත වෙළයි.

අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ කලාවැවට බටහිරින් අවුකන නම් ගමේ කලා වැවට මුහුණලා මීට වසර 1500 කට පමණ ප්‍රථමයෙන් ගොඩ නංවන ලද අවුකන බුදුපිළිම වහන්සේ පිහිටි කළු ගලෙහි බහුඋන්නත ක්‍රමයට සමභංග ඉරියව්වෙන් ඉදි කළ ලාංකේය බිම වර්ණවත් කළ, ඔදවත් කළ,තෙදවත්, කළ, සුචිත්‍රවත් කළ, බුදු පිළිම වහන්සේ නමක්ය.

මෙය විශ්වකර්ම දිව්‍ය පුත්‍රයාගේ වරමින් ලද අසාමාන්‍ය නිර්මාණ ශක්තියෙන් ඔදවත් වූ ගල්වඩු මී මුත්තනුවන්ගේ දෑතින් නිම කරවමින් වැවයි දා ගැබයි අපගේ සංස්කෘතික ප්‍රදානයට නැවුම් සංකල්පයක් එක්කරමින් වැවයි, සම්බුදු පිළිමයයි නම් වූ නිර්මාණයෙන් අධ්‍යාත්මික හා ලෞකික දියුණුවේ ඒකාත්මිකතාවය සංකේතවත් කරවයි.

සිංහල බෞද්ධ, සංස්කෘතික දියුණුවේ සුසංයෝගය මෙයින් සංකේතවත් කරයි.

මෙය මහා පුරුෂ ලක්ෂණ වලින් යුතුබව වියතුන්ගේ පිළිගැනීමයි. පිටිපතුල් දෙක,පිටි අල්ල දෙක, උරහිස් දෙක හා කඳ පිරිපුන්ව තිබෙන බැවින් එය දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්‍ෂණවලින් සත්තුස්සද ගුණය පිළිබිඹු කරයි. පිළිම වහන්සේගේ සුවිශේෂී ලක්‍ෂණයන් පිළිබඳ විග්‍රහයක යෙදෙන මහාචාර්ය චන්ද්‍ර වික්‍රමගමගේ මහතා මෙසේ සඳහන්කරයි.

“ හිස මුදුනේ අර්ධ ගෝලාකාර ලක්ෂණයෙන් සංකේතවත් වන්නේ හිසින් ඉහළට විහිදෙන බුදුරැස් ය. එය හැඳින්වීමට අනුරාධපුර යුගයේදී භාවිතා කළ වචනය ‘රංසිපුඤ්ජ’ යන්නය. රංස පුඤ්ජයක් තිබුණේ අභයගිරි සම්ප්‍රදායට අයත් බුදු පිළිමවල බවට සාධක තිබේ. “

“අවුකන පිළිමයේ ආසනය පද්මාසනය හෙවත් පද්ම පීඨයයි. බෞද්ධ කලාවේ පද්මාසනය බුදුන් වහන්සේගේ ලොකෝත්තර බව සංකේතවත් කරන්නකි “ (අවුකන බුදුපිළිම – චන්ද්‍රා වික්‍රමගමගේ )

පද්මාසනයේ සට සිරස්පතය දක්වා පිළිම වහන්සේගේ උස මීටර් 11.36 කි. සමභංග ක්‍රමයට නෙළා ඇති බවෙන් අදහස් කරන්නේ ශරීරයේ බර දෙපාවලට සම සමව බෙදී යනසේ ශරීරය කෙලින් තබාගෙන සිටින ආකාරයට නිම වීම ය. ඔසවන ලද දකුණු හස්තයෙන් පෙන්නුම් කරන්නේ අභය මුද්‍රාව ය. වමත උරහිස මට්ටමට ඔසවා සිවුර අල්ලා ගෙන ඉන්නා ඉරියව්ව කටක මුද්‍රාවෙන් යුක්ත ය.

ඇඳුම, තනිපට සිවුර, අඳනය, සහපටිය යන තුනෙන් සමන්විත ය. සිවුරේ ඇත්තේ තනි රැල්ලක් නිසා මෙය අනුරාධපුර යුගයට අයත් පිළිම කලාවේ විශේෂ ලක්‍ෂණයක් බව පැවසෙයි.

සාමාන්‍යයෙන් ගෞතම බුදුන් වහන්සේ දහඅට රියන් බව පිළිගත් මතයවෙයි. මෙයින් අදහස් වන්නේ අප සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සැබෑ උස නොව බෞද්ධයාගේ සිත්හි අති බුදු හිමියන්ගේ පිළිබිඹුවේ උස බව චන්ද්‍ර වික්‍රමගමගේ මහතා පවසයි.

අවුකන බුදුපිළිමය රියන් 18 කට වඩා උස්වෙයි. දීපංකර බුදුන් වහන්සේ අසු අට රියනක් හෙවත් අඩි 176 ක් උසය. අවුකන බුදුපිළිම වහන්සේ ගෞතම බුදුන් වහන්සේට හිමි උසට වඩා උස බැවින් ද දීපංකර බුදුන් වහන්සේට හිමි උසට සමීප බැවින් ද දීපංකර බුදුන් වහන්සේට හිමි අභය මුද්‍රාවෙන් යුක්ත බැවින් ද එය දීපංකර බුදු පිළිමයක් බව මහාචාර්ය චන්ද්‍රා වික්‍රම ගමගේ මහතාගේ මතය වෙයි.

අවුකන බුදු පිළිම වහන්සේගේ මුද්‍රාව පිළිබඳව මහාචාර්ය අබය ආර්යසිංහ මහාත ඵල කරන්නේ වෙනත් මතයකි.

“බුදුරජාණන් වහන්සේ දෙව්රම් වෙහෙර වැඩ වසමින් පශ්චිම යාමයේ පිබිදී විනේය ජනයන් ආවර්ජන කිරීම මේ පිළිමයෙන් ගම්‍ය වෙයි. එහි දක්වා ඇති මුද්‍රාව ආශිර්වාද මුද්‍රාවයි. (අභය මුද්‍රාව යැයි අධම ජනයා මෙය හඳුන්වා දි තිබීම හාස්‍යයට කරුණකි.”

“බෞද්ධ ලෝකයේ කොතරම් නිර්මාණ තිබුණද හුදු කේවල බුදු පිළිමයක් වශයෙන් උත්තම ගණයේලා සැලකිය හැකි අවුකන පිළිම වහන්සේ සිංහල ජාතියට අපේ මුතුන්මිත්තන් විසින් උරුම කොට දී ඇති අමිල දායාදයකි. “

අවුකන බුදු පිළිම වහන්සේ පිළිබඳ ස්වදේශීය හා විදේශීය කාල විචාරකයන්ගේ අගැයීම් මහත් පොතක් ලිවීමට තරම් ප්‍රමාණාවත් වෙන බව ද ඔහු පවසයි.

මෙම පිළිමය කරවන ලද රජතමා ධාතුසේන රජතුමා බව පිළිගැනෙයි. එහෙත් රජතුමා සහ කාලය පිළිබඳ විවිධ විද්වත්හු වෙනස් මත පල කරති.

සෙනරත් පරණවිතානයන්ට අනුව මෙම පිළිමය ඉදිකරවා ඇත්තේ ධාතුසේන රජතුමා විසිනි.

මහාවංශයේ සඳහන් වන කාලසේල බුදුපිළිමය මෙය බව පරණවිතාන මහතා හඳුන්වා දෙයි. ධාතුසේන රජතුමා හැඳින්වුයේ දාසෙන් කැලිය යනුවෙනි. මෙහි කැලිය යන්න ධාතුසේන සඳහා යොදන ලද්දක් බව පරනවිතාණ මහතා හඳුනා ගනියි.මෙය රාජ්‍ය වර්ෂ පස්වන සියවසෙහි අගභාගයට අයත් බව ඔහු ප්‍රකාශ කරයි.

නමුත් බාරෝස් නම් ඉතිහාසඥයා සාඳහන් කරන්නේ මෙය දොළොස්වන සියවසෙහිදි මහා පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේ කාලයේ ඉදිකරන ලද බවකි.

බරෝස්, ස්මිත්, හා කුමාරස්වාමි යන ලේඛකයන් දැක්වූ මතය අනුව අවුකන පිළිම ගෙයින් ලැබුණූ ශිලා ලිපිය ක්‍රි.ව. අටවන සියවසට අයත් බව ප්‍රකාශ කෙරේ.

මෙසේ විවිධ මත ප්‍රකාශ වුවද මෙය අසහාය නිර්මාණය ශිල්පියකුගේ විශ්මිත ප්‍රතිභාවේ ශක්තියේ අග්‍රඵලයක් බව නම් සක්සුදක් සේ අස්පනාපිට ඔප්පු කර හමාර ය.

ඇත්තෙන්ම වසර ගණනාවක් තිස්සේ දැඩි රළු මහා කළු ගල් තලාවක් මෙල්ල කර ගනිමින් අසමසම පිළිම වහන්සේ නෙළු නිවැවුම් ශිල්පීන් වැගිරූ දහඩිය කලා වැවේ ජල පරිමාව තරම් විය හැකි ය. ඔවුන්ගේ බාහු සවියේ මෙන්ම ප්‍රතිභා ශක්තියෙහි බලය මෙවන් ගල් තලාවක ශක්තිය අභිබවන සුළුය.

මේ නිර්මාණය පිළිබඳව පිටු දහස් ගණනක් පිරෙන තරමට ලියා පල කළ හැකි ය. දවස් ගණනක් බලා සිටිය ද හිතට හැඟෙනා වින්දනයේ කිසිදු අඩුවක් සිදු නොවනු ඇත.

බුදුන් දැක නිවන් දකින්නට නො හැකි වූ අප සැමට මෙවන් රළු කළු ගලක් වෙඬරු පිඬක් බවට පත් කළ ආශ්චචර්ය දැක හිතට හැඟෙන්නේ නිවන් දැක්කා වැනි අධ්‍යාත්මය වින්දනයට පත්කරනා සුවයක් නොවන්නේද?

ජනක වෙත්තසිංහ

බොදු දෑසට වසන් වූ දිවුල්වැවේ සමාධි පිළිම වහන්සේ

"සමාධි පිළිමය කියූ සැණින් ඕනෑම බෞද්ධයකුගේ සිහියට එන්නේ අනුරාධපුර මහමෙව්නා උයනේ සමාධි පිළිමය පිළිබඳවය. අනුරාධපුර සමාධි පිළිමයට සමානව පංචාවාස සහිතව නිසංසල රමණීය හුදකලා වූ පුදබිමක සමාධි පිළිමයක්‌ තිබෙන බව දන්නේ බෞද්ධයන්ගෙන් කීයෙන් කී දෙනාද?"

පළමුවන ඡේට්‌ඨතිස්‌ස මහරජතුමන් ක්‍රි.ව. 263-273 දී අනුරාධපුර ථූපාරාමයේ සිට ගෙනෙන ලද සෙල්මුවා බුදුපිළිමය එතුමා විසින් කරවන ලද පාචීන තිස්‌ස පබ්බත විහාරයේ මිහින්තලා මාර්ගයේ තැන්පත් කරවන ලද බව මහාවංශයේ සඳහන් වේ. එය නැවත එතුමාගෙ මරණයෙන් පසුව රජ පැමිණි මහසෙන් රජතුමා විසින් පාචීන තිස්‌ස පබ්බතයෙන් ගෙනැවිත් අභයගිරියේ පිහිටුවූයේ යෑයි මහා වංශයේ පවසන ලද පිළිමයක්‌ පිළිබඳව සිංහල බෞද්ධයන්ගේ මහත් විශ්වාසයක්‌ පවතී. මහ ගල් පිළිමය නොහොත් "උරුසිලාපට්‌ටා" නමින් මහා වංශයේ හඳුන්වනු ලබන එම පිළිමය දැනට අනුරාධපුර අභයගිරි විහාර සංකීර්ණයට අයත් බෝධිඝරයකට අයත්ව පිහිටි බැවින් එය ඉහත සඳහන් වන සමාධි පිළිමය විය හැකි බව ඓතිහාසික තොරතුරුවලට ද අනුව පිළිගෙන තිබේ.

ඉහත කාලයේදී මහමෙව්නා උයනේ සමාධි පිළිමය නමින් වර්තමානයේදී අභයගිරි විහාර සංකීර්ණයට අයත් බව තහවුරු කරගෙන ඇත.

සමාධි පිළිමය සොයාගන්නා ලද්දේ 1886 වසරේදීය. එවිට කැලෑවෙන් වැසී තිබුණ එම ප්‍රදේශයේ පිළිමය බිම පතිත වී තිබී ඇත. සුළු වශයෙන් කැඩී බිඳී තිබුණද බුදු පිළිමයට කලාත්මක වශයෙන් හානි සිදුවී නොමැති අතර සමාධි පිළිමයේ නාසය කැඩී ඇති ස්‌ථානය මාපලගම විපුලසාර හිමි විසින් බදාමයෙන් සකස්‌ කර ඇත.

සමාධි පිළිමය උසින් අඩි 07, අඟල් 09 කි. ධ්‍යාන මුද්‍රdවෙන් සහ වීරාසන ආසන ඉරියව්වෙන් යුතුව නෙළන ලද මෙම සෙල් පිළිමය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මහ කරුණාව හා සමාධි භාවනා ගුණය මතු කිරීමට එහි නිර්මාණ ශිල්පියා ගෙන ඇති උත්සාහය මනාව පිළිබිඹු වෙයි.

බෞද්ධ සංකල්පයත්, මහින්දාගමනයත් සමඟ අනුරාධපුර හා මිහින්තලාවේ බොහෝ ගෘහ නිර්මාණ අංග බිහි වී ඇත. 

මහාවංශයේ කියවෙන පරිදි අනුරාධපුර මිහින්තලා මාර්ගයේ දැනට කහටගස්‌දිගිලිය, කැකිරාව හන්දියෙන් හැරී ගලෙන්බිඳුණුවැව මාර්ගයේ යන විට දිවුල්වැව ඓතිහාසික පුදබිමේ සමාධි පිළිමය පිළිබඳව විමසිය යුතුව තිබේ.

දිවුල්වැව සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමාව ද මහමෙව්නාවේ සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමාවට සමානය. දිවුල්වැව බුද්ධ ප්‍රතිමාවේ නහය කැඩී ඇත. අන් සියලුම පිළිම ඉරියව් සමානය. මෙම ඓතිහාසික දිවුල්වැව පුදබිමේ පොහොය ගෙය, දාන ශාලාව, ධාතු මන්දිරය, ධර්මශාලාව, පිළිමගෙය, සක්‌මන්මළුව, ගල්තලාවේ පොකුණ, ගල් සොහොන්, බෝධි ඝරය, චෛත්‍යය, වැසිකිළි, කැසිකිළි ආදී විවිධ නටබුන් දක්‌නට තිබේ. මෙම ස්‌ථානය කලක්‌ වල් බිහි වී කැලෑවට යටවී තිබුණ අවදියේ හොරොව්පතාන හිටපු මන්ත්‍රී ඊ. එල්. බී. හුරුල්ලේ මහතා මැදිහත් වී යම් ප්‍රමාණයකට සැදැහැවතුන්ගේ වන්දනාමාන කටයුතුවලට පිළිසකර කර තිබේ.

ඉන්දියාවෙන් පැමිණි සොයුරු ගල්වඩු දෙපළක්‌ විසින් මෙම දිවුල්වැව පුදබිමේදී සමාධි පිළිම දෙක නෙලූ බවත් පසුව එක්‌ සමාධි පිළිමයක්‌ අනුරාධපුරයට වැඩම කළ බව ජනප්‍රවාදයේ එයි.

මෙවන් වූ දිවුල්වැවේ සමාධි පිළිමය සහිත පූජනීය ස්‌ථානය පිළිබඳව බෞද්ධ ජනතාව අතර ප්‍රසිද්ධියක්‌ නොමැත. 

එම පුදබිමේ මහ රහතන් වහන්සේලා වැඩ විසූ බවක්‌ යුග දෙකකට අයත් මෙම ස්‌ථානය දෙවන පෑතිස්‌ රජතුමා සහ වසභ රජතුමන් විසින් වැඩි දියුණු කර ඇති බව දිවුල්වැව විහාරස්‌ථානයේ වැඩ වසන කුරුණෑගල තපස්‌ස හිමියන් සඳහන් කරයි. මෙම ඓතිහාසික පුදබිම පිළිබඳව බෞද්ධ ජනතාව දැනුවත් කර වන්දනාමාන කටයුතුවලට පහසුකම් සලසාදීම බුද්ධ ශාසන අමාත්‍යාංශයේ වගකීමක්‌ හා යුතුකමකි.

කැකිරාව - සුදත් ඒකනායක

2013 දෙසැම්බර් 01 ඉරිදා දිවයින 

සිදුහත් කුමරා උපත ලද ලුම්බිණි සල් උයනේ අප්‍රකට තොරතුරු

සිදුහත් කුමරුගේ උපත ඉන්දියානු චිත්‍ර ශිල්පියකු සිතුවමට නගා ඇති අයුරු

භාරතයේ උත්තර් ප්‍රදේශ සිද්ධාර්ථ නගර් දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි කකරනාවා නමැති නිසල කුඩා ග්‍රාමය ඉන්දු, නේපාල දේශ සීමාව තුළ භාරතයේ බර්ඩ්ප්‍රාර් (මෙම නාමය යොදා ඇත්තේ එම ප්‍රදේශය බර්ඩ් නමැති ඉංගී‍්‍රසි ජාතිකයකු සොයාගත් බැවිනි.) ග්‍රාමය ඔස්සේ නේපාලයට පිවිසිය හැකි ය. එම මාර්ගයේ දෙපස ඇත්තේ ඉතා කුඩා තේ පැන් කඩචායි සහ පාපැදි අලුත්වැඩියා කරන ස්ථාන පමණකි. එම පටු මාර්ගය ඔස්සේ කිලෝමීටර් 10 ක් ගමන් කළ විට නේපාල රාජ්‍යයට පිවිසිය හැකිය. එවිට අති රමණීය ලුම්බිණි සල් උයන හමුවේ එය පිහිටියේ නේපාලයේ පදරියා දිස්ත්‍රික්කයේ ය.

හිමාලය කඳු වැටි පාමුල හිමාලය, ක්‍රි.පූ. 6 වැනි සිය වස සුද්ධෝදන රජතුමාගේ කපිල වස්තු රාජධානියේ අගනුවර වූ දැනට ලුම්බිණිය සිට උතුරට කිලෝමීටර් 26 ක් පමණ දුරින් පිහිටි දැනට නිලඋරාකොට් යන නාමයෙන් හඳුන්වන කපිල වස්තු ජනරජයේ අගනුවර විය.

ලුම්බිණියේ වර්තමානයේ ගොඩ නඟන ලද ලුම්බිණි ධර්මෝදය බුද්ධ විහාරය මායා දේවී විහාරය නුදුරේ ඇත. මෙහි බුරුම ජාතික එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රධාන ලේකම් පරලෝ සැපත් යූ. තාන්ට් තුමා විසින් ඉදිකළ වන්දනා කරුවන් ගේ විශ්‍රාම ශාලාවද ඔහු ලුම්බිණිය වැඳ පුදා ගැනීමට 1967 දී පැමිණ සිට ඇත. ලුම්බිණියට ඈත අතීතයේ ලුම්බිණි මනික ලුම්බිණි උපවන සහ ලුම්බිණි චිත්ත ලමන යන නාමයන්ද ව්‍යවහාර වී ඇත. මතික යන නාමයෙන් පසක් වනුයේ මෙහි මාතෘ රෝහලක් ද තිබුණු බවකි.

ලුම්බිණි උද්‍යානයේ විශේෂයෙන් සල් වෘක්‍ෂ පමණක් සිටුවා තිබීම ගැන අවධානය යොමු කළ යුතුව ඇත. භාරතීය සල් වෘක්‍ෂයේ උද්භිද නාමය Shorea robus බව මෙම වෘක්‍ෂ අඩි 40 ක් පමණ උසට වැවෙන අතර එම වෘක්‍ෂය භාරතයේ ඇති ඉතාමත් ශක්තිමත් වෘක්‍ෂයකි. එහි අතු පතරවල ප්‍රණීත සුගන්ධයක් සහිත කුඩා කහ පාට පුෂ්පයන් හට ගනී. වෘක්‍ෂයේ කඳ මත පුෂ්පයන් හට ගන්නා ශ්‍රී ලංකාවේ සල් වෘක්‍ෂ භාරතයේ සල් වෘක්‍ෂ නොවේ. දැනට ඉන්දියාවෙන් සල් වෘක්‍ෂ බීජ ගෙනවිත් පේරාදෙණිය කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව සල් වෘක්‍ෂ තවානක් සකසා ඇති අතර එම සල් වෘක්‍ෂ විහාරස්ථානවලට බෙදාදීමට ක්‍රියා කිරීමට ව්‍යාපෘතියක් අරඹා ඇත.

ඉන්දීය සල් වෘක්‍ෂයට “සාලභජ්නිකා” යන දේවතාවියක් සහ පුෂ්පවලට “පුෂ්පභජ්නිකා” දේවතාවියක් අරක් ගෙන සිටින බවත් මාතෘත්වයට පත්වීමට පසුවෙන කාන්තාවන් සහ දරුවන් නොමැති විවාහක කාන්තාවන් දැනුදු සල් වෘක්‍ෂය වෙත පැමිණ සත් වරක් වෘක්‍ෂය පැදකුණු කර වන්දනාමාන කර තම වම් පාදයෙන් වෘක්‍ෂයේ කඳපිරිමැදීමෙන් දරු ප්‍රසූතයට හා දරුවන් ලැබීමට එම දේවතාවියන් තමන්ගේ වම් පාදය ඔස්සේ ශරීරයේ වම්පස පිහිටි හෘද වස්තුවට ආරූඪ වී තමන්ගේ ප්‍රාර්ථනා සාක්ෂාත් කළ හැකි බැව් ඉන්දියාවේ පවත්නා පූජා ක්‍රමයකි. ඒ අනුව ඉන්දීය සල් වෘක්‍ෂය දරුඵල ලැබීමේ සංකේතයකි. (Fertility Cult)

මේ අනුව පෙනීයනුයේ තම කුළුදුල් දරුවා ලැබීමට චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර අනුව සිය දෙමාපියන් වෙත විදේශ රාජ්‍යය සිය උපස්ථායික, බ්‍රාහ්මණ සහ අමාත්‍යවරු හා සිය බාල සොහොයුරිය සමඟ රාජ්‍ය පෙළහරකින් කපිල වස්තු හංසවතී රාජ මාලිගයේ සිට විදේහයට ගමන් කරන අතර සල්වෘක්‍ෂ පූජාව පැවැත්වීමට ද සුද්ධෝදන රජුගේ බිසව වූ මහාමායා දේවිය කටයුතු කළ බැව් විශ්වාස කළ හැකි ය. රජතුමා උද්‍යාන පාලකයන්ට ලුම්බිණි සල් උයන ධජ පතාක යොදා සරසන ලෙසත් අවශ්‍ය කටයුතු සලසන ලෙසත් නියෝග කරන්නට ඇත. එබැවින් මහා මායා දේවිය අතරමගදී සල් උයනට පිවිසියේ සල් වෘක්‍ෂ වතාවත් සම්පූර්ණ කිරීමට මිස අහම්බෙන් සිදු වූ කාර්යයක් නොවන බැව් ඉන්දීය සල් වෘක්‍ෂ වතාවත් අනුව පිළිගත හැක.

මේ අනුව එම සල්වෘක්‍ෂ චාරිත්‍රය සිදුකර සල් අත්තක් අල්වාගෙන සිය පුත්‍රයා බිහිකිරීමට පෙර අසල ඇති වට උද්‍යානයේ ශාක්‍ය පුස්කරීන් නැමැති දැනුදු ඇති පොකුණෙන් මහාමායා දේවිය ස්නානය කරන ලද්දී ය. ඉක්බිති රාජ්‍ය පෙළහරින්ම පෙරළා කපිල වස්තුවේ හංසවතී රජවාසලට තම පුත්‍රයාද රැගෙන පැමිණියා ය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සල් වෘක්‍ෂයට ගෞරවයක් වශයෙන් කුසිනාරාව සල් වෘක්‍ෂ දෙකක් අතර පිරිනිවන් පෑ සේක. ලුම්බිණිය නම් ශුද්ධ භූමිය ශතවර්ෂ ගණනාවක් ජනතාවගේ අවධානයෙන් ගිලිහී පැවැති අතර නැවත අති ශුද්ධ පූජා භූමියක් බවට පත්වූයේ ක්‍රි.පූ. 03 වැනි සියවස අශෝක අධිරාජ්‍යයා සිය ගුරුවරයා වූ උපගුප්ත හිමියන් ද මහා මොග්ගලී පුත්ත තිස්ස හිමි, පාඨලි පුත්‍ර නගරයේ එම වකවානුවේදීම අශෝක රජතුමාගේ අනුග්‍රහයෙන් පැවැති තෙවැනි බෞද්ධ සංගායනාවේ සභාපති අශෝක රජුගේ දුව වන චාරුමතී සමග නේපාලයට වන්දනා ගමනක යෙදුණි. එහිදී චාරුමති නේපාල ප්‍රභූවරයෙකු සමඟ විවාහ වී නේපාලයේම රැඳිණ.

එම වන්දනාවේදී අශෝක රජතුමා ලුම්බිණියේ මතු දැක්වෙන ශිලා ලේඛනය සහිත අශෝක කුළුණක් ඉදිකරන ලදී. දේවානම්පි‍්‍රය පි‍්‍රය දර්ශීන් අභිෂේකයට අනතුරුව විසි වැනි වර්ෂයේදී මෙහි පැමිණ බුද්ධ ශාක්‍යමුනි උපත ලද මෙම ස්ථානය බැවින් වැඳ පුදා ගනු ලැබීය. ඔහු අශ්වරූපයක් මුදුනත සහිත ශෛලමය කුළුණක් මෙහි ඉදිකරන ලදී. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙහි උපත ලද බැව් සනිටුහන් කිරීමය. ඔහු ලුම්බිණි නමැති මෙම ග්‍රාමය අය බදු වලින් නිදහස් කළ අතර ඔවුනට ගෙවීම නියම කළේ තම භෝග වලින් අටෙන් එකක් පමණක් ය. (Epigraphia Indica) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ නිශ්චය ලෙසම උපත ලද ස්ථානය කැනීම් වලදී පාද සටහනක් සහිත ගල් ලෑල්ලක් වර්තමාන මායාදේවි විහාරයේ මතුපිට පොළොවෙන් අඩි 15 ක් පමණ යට තිබී හමුවූ අතර එය දැනට මායාදේවි විහාරයේ ඇතුළත ප්‍රදක්‍ෂිණ පාතයේ සිට එය පහළින් ඇති එම ස්ථානය වැඳ පුදාගත හැකි ය.

තවද මෙම වන්දනා ගමනේ දී අශෝකරජතුමා සිය අංක 01 කුළුණේ ලේඛනයේ මෙසේ සඳහන් කරයි.” කෝනාගමණ බුදුන්ගේ ස්තූපය සිය අභිෂේකයෙන් අවුරුදු දහ හතරකට පසු එම ස්තූපයේ ප්‍රමාණය දෙගුණයකට විශාල කරන ලදී.” (ඡ්නඪඨපචනඩඪච ධ්දඤඪජච)තවද අශෝක රජතුමා නේපාලයේ ස්තූප තුනක් ද ගොඩනගන ලදී.

දැනට ලුම්බිණි අශෝක කුළුණ මත අශ්ව රූපය නොමැති අතර පසු කාලයකදී එහි පැමිණි බටහිර නේපාලයේ රජතුමකු වූ රිපූ මල්ල එම කුළුණේ අශෝක සෙල් ලිපියට පහළින් මෙම වැකිය යොදා ඇත. “ඕම් මනි පද්මේ හූම් ශ්‍රී රිපූ මල්ල චිරම් ජයතු” (රිපුමල්ලට චිරාගත ජය - ශාක්‍යමුනි පාදය වන්දනා කරමි) ලුම්බිණියට වන්දනාවට පැමිණි අන්තිම රජතුමා එතුමා වේ.

මෙම ලේඛකයා ලුම්බිණි සංවර්ධන අධිකාරියේ ප්‍රධාන පුරාවිද්‍යාඥ බසනත් බිදාරි මයා සමග කළ සාකච්ඡාවේදී ඔහු ප්‍රකාශ කළ සිටියේ 1893 දී භාරතයේ උත්තර් ප්‍රදේශ් ශ්‍රාවස්තිය අසල බල්රාමුපූර් පාලක ජස්කරන් සිං. එක්තරා ඉන්දීය ඉංගී‍්‍රසි පුවත්පතක තමා අශෝක සෙල් ලිපියක් සහිත අශෝක කුළුණක් ලුම්බිණියේ දුටු බවකි. මෙම ප්‍රවෘත්තිය ගැන පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ අවධානයට යොමු වූ අතර පල්පේ ප්‍රදේශයේ ආණ්ඩුකාර කඩ්ග සම්සීර් රනා සහ ජර්මන් ජාතික පුරාවිද්‍යාඥ (ඉන්දියාවේ නැගෙනහිර කැනීම් වල යෙදුනු) ආචාර්ය ඇන්ටන් පියරේතුමා ලුම්බිණිය කැනීම් වල යෙදුණි. ඉක්බිතිව ප්‍රධානතම පුරා විද්‍යාඥයන් වූ පී. සී. මූකර්ජී (1899). ජනරාල් කයිසර් සම්සීර් ජේ. බී. ආර් (1933 - 39) සහ දෙබාලා මිත්‍ර මිය (1962) ලුම්බිණි කැනීම්, හඳුනාගැනීම් හා ලේඛනගත කිරීම් වල නිරත වූහ. එම කැනීම් වලදී මායාදේවි විහාරයෙන් පාද සටහන් සහිත ගල් පුවරුව, සිදුහත් කුමරු උපත රැගත් මූර්තිය , රන් කරඬුවක්, මනුෂ්‍ය ඇටකැබලි යනාදී පුරාවිද්‍යා වස්තුන් ලබා ගැනීමට හැකිවිය.

එම මූලික ගවේෂණ වලින් පසුවද කාලයාගේ අඳුරු වලා පටලයෙන් ලුම්බිණිය ආවරණය විය. එනමුත් භාග්‍යයකට මෙන් 1956 බුද්ධ ජයන්තිය නිමිත්තෙන් පරලොව සැපත් නේපාලයේ මහේන්ද්‍ර රජතුමා ලුම්බිණියට සැපත්වූ අතර ලුම්බිණි සංවර්ධන සැලසුම් සැකසීමට ඔහු නියෝග කරන ලදී. ඉක්බිතිව 1967 දී බුරුම ජාතික බෞද්ධයකු වූ එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රධාන ලේකම් යූ. බෙන්ට් මැතිතුමා ලුම්බිණියට පැමිණි අතර, ලුම්බිණිය බොදු පුද බිමක් බවට පත්කිරීමට ජපන් ජාතික මහාචාර්ය කන්සෝ ටැන්ගෝ මැතිතුමා විසින් සකසන ලද අති විශාල සැලස්මක් අනුව නේපාල රජය 1978 සිට ක්‍රියා කළ අතර 1986 දී ලුම්බිණි සංවර්ධන භාරකාරත්වය 1986 දී පිහිටුවන ලදී. ( Lumbini Development Trust ) දැනට ලුම්බිණිය එම රාජ්‍ය සංවිධානය පාලනය හා සංවර්ධනය සිදුකරන අතර වන්දනා පිරිස් ස්ථානයට පිවිසීමට මුදලක් ගෙවිය යුතු අතර එම අරමුදල් පූර්ණයෙන්ම සංවර්ධන කටයුතුවලට යොමු වෙති.

ලුම්බිණියේ අශෝක කුළුණට අමතරව ඉතාම වැදගත් ස්ථානය දැනට ජපන් ආධාර මත නිම කර ඇති අලංකෘත මායාදේවි විහාරය සහ මහාමායා දේවිය ස්නානය කළ පොකුණයි. මායාදේවි විහාර භූ®මිය කැනීම් වලදී ශතවර්ෂ ගණනාවක් තුළ නිර්මාණය වූ විහාර අත්තිවාරම් ක්‍රි.පූ. 3 වැනි සියවස සිට ක්‍රි.ව. 7 වැනි සියවස දක්වා හෙළිකර ගැනීමටද හැකිවිය. පසුව විහාරය නැවත ගොඩනගා නේපාලයේ රජු ගයනේන්ද්‍ර බීර් වික්රම් සභා දේව් විසින් 2003 දී උත්සවස්ශ්‍රීයෙන් විවෘත කරවන ලදී.

ලුම්බිණිය ගැන සුවිශේෂි විස්තර ලබාගත හැක්කේ චීන ජාතික දේශාටනයේ යෙදුණු භික්ෂූන් වහන්සේලා වන සැං සායි (ක්‍රි.ව. 4 වැනි සියවස) පාහියං (ක්‍රි.ව. 5 වැනි සියවස) සහ හියුං සෑං (ක්‍රි.ව. 7 වැනි සියවස) දැනට පළකර ඇති දේශාටන වාර්තා අනුසාරයෙනි. පාහියං හිමියන් සිය ඒ A Record of Buddhist Kingdoms නමැති සිය කෘතියේ මහාමායා දේවිය දරු උපතට පෙර ස්නානය කළ පොකුණ දුටු බවත් මායාදේවි විහාරයේ භික්ෂූන් වහන්සේලා පානයට එම පොකුණෙන් ජලය ලබාගත් බැව් දුටුබැව් සඳහන් කරයි. හියුං සෑං හිමියන් සිය Si - Yu- Ki Buddhist Records of the Western World  (ක්‍රි.ව. 7 වැනි සියවස) තමා ඉතා දීප්තිමත් පිරිසුදු ජලය සහිත පොකුණ දුටු බවත් ස්තූප විශාල සංඛ්‍යාවක් ද අශ්ව රූපයක් මුදුනක් සහිත අශෝක කුළුණ ලුම්බිණියේදී දුටුබවත් වාර්තා කරයි. අභාග්‍යයකට මෙන් ස්තූපයැයි විශ්වාස කළ හැකි පස් ගොඩවල් ලුම්බිණියේ තැනින් තැන ඇති නමුත් ලුම්බිණිය අවට එම පස් ගොඩවල් කැනීම් සිදුකිරීමක් අරඹා නොමැත.

ඡායාරූපය :- ශාමින්ද දිසානායක

රොහාන් එල්. ජයතිලක

නේපාලයේ සිට