නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ඌරුගමුවේ අස්සජි හිමි
වර්තමාන ශ්‍රී‍්‍ර ලංකාවේ උතුරුමැද පළාතේ අගනගරය “අනුරාධපුරය” යි . අනුරාධපුරයේ ආරම්භය ක්‍රි.පූ. සයවැනි සියවස තෙක් ඈත අතීතයට දිව යයි. විජය රජුගේ ඇමතිවරයෙක් වූ “අනුරාධ” නමැත්තා ස්වකීය නාමය මුල්කොටගෙන “අනුරාධගාම” නමින් ග්‍රාමයක් ඉදි කළේය.එයට වසර කිහිපයකට පසුව තවත් “අනුරාධ” නම් කුමරෙක් වාසස්ථානයක් හා වැවක් ද තනාගෙන එහිම විසුවේය.
අනුරාධ ග්‍රාමයේ ආරම්භය ගැන කරුණු දක්වන මහාවංසය අනුරාධ නම් කුමරුන් දෙදෙනෙකුට වාසභූමිවීම හා අනුරාධ නම් නැකතින් ඉදිකරවීම යන කරුණු සඳහන් කරයි. ඉතා කෙටි කාලයක් හැරුණුවිට ලක්දිව රාජ්‍යත්වයට පත්වූ සෑම රජෙකු ගේම වාසස්ථානය වූයේ අනුරාධපුරයයි . එබැවින් එදා එය ශ්‍රී‍්‍ර ලංකාවේ අගනුවර ද වූයේය.
 ථූපාරාමය |
ශ්‍රී ලංකාවේ නොයෙකුත් පළාත්වලින් අනුරාධපුරයට වන්දනාවේ පැමිණෙන සැදැහැවතුන් “ වඳින්න යන “ ස්ථාන හතකුත්, “බලන්න යන “ ස්ථානයකුත්, “අටමස්ථානය” වශයෙන් හැඳින්වෙයි. ඒ අනුව වඳින්න යන ස්ථාන වනුයේ ජය ශ්‍රී‍්‍ර මහා බෝධින් වහන්සේ, රුවන්වැලි මහා සෑය, ජේතවනාරාමය, අභයගිරිය, මිරිසවැටිය, ලංකාරාමය හා ථූපාරාමය යන සිද්ධස්ථාන හතයි. බලන්න යන ස්ථානය වනුයේ “ලෝවාමහාපාය”යි
ජය ශ්‍රී මහා බෝධිය
අනුරාධපුරයේ පූජනීය ස්ථාන අටෙන් පළමුවැන්න ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේය. එය අනුරාධපුර මහමෙවුනා උයනේ ලෝවාමහාපාය අසල “උඩමළුව” නමින් හැඳින්වෙන ස්ථානයේ පිහිටා තිබේ. අනුරාධපුරයේ පූජනීය වස්තූන් අතර ඓතිහාසික කීර්තියක් හා උරුමයක් ඇත්තා වූ පූජනීය වස්තුව ජය ශ්‍රී‍්‍ර මහා බෝධින් වහන්සේය.
මෙම බෝධි ශාඛාව ලක්දිවට වැඩමවන ලද්දේ ක්‍රි.පූ. 3 වන ශත වර්ෂයේදී ය. දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ ඉල්ලීම පරිදි දඹදිව ධර්මාශෝක අධිරාජයා ගේ විශේෂ අනුග්‍රහය මත මෙය සිදුවුණි. සංඝමිත්තා මහරහතන් තෙරණිය විසින් වැඩමවන ලද මෙම බෝධි ශාඛාව රෝපණය කිරීම සඳහා සුදුසු ස්ථානය තීරණය කළේ මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසිනි.
පොළෝ මට්ටමෙන් උස්ව පිහිටි වේදිකා තුනකින් සමන්විත මළුවේ ඉහළම තලයෙහි ශ්‍රී මහා බෝධිය රෝපණය කොට තිබේ. බෝධිය වටකොට තනවා ඇති රන්වැට දක්නට ලැබෙන්නේ මෙම මළුව වටාය. තවත් පරිවාර බෝධි රැසක් මෙම භූමියේ රෝපණය කොට ඇත්තේ ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේගේ ආරක්‍ෂාව සඳහාය.
රුවන්වැලි මහා සෑය
 රුවන්වැලි මහා සෑය |
සිංහල බෞද්ධයන්ගේ ශ්‍රේෂ්ඨතම චෛත්‍යය වශයෙන් සැලකෙන රුවන්වැලි මහාසෑය පිළිබඳව මහාවංසයේ සඳහන්ව ඇත්තේ “මහාථූප” යනුවෙනි. මහාථූපය තැනවීමේ ප්‍රවෘත්තිය මහාවංසයේද, ථූපවංසයේද සවිස්තරාත්මකව දක්වා තිබේ.
ස්තූපය තැනවීම ආරම්භ කර මේ අවස්ථාව අනුරාධපුරයේ සිදු වූ ඉතාමත්ම අලංකාර උත්සවයක් ලෙස පැවැත් වූ ආකාරය පූර්වෝක්ත වංස කතාවන්හි විස්තර වේ. ස්තූපයේ කටයුතු අවසන් වීමට පෙර දුටුගැමුණු රජු අභාවයට පත්වූයෙන් සද්ධාතිස්ස රජ ස්තූපයේ ඉතිරි කොටස් නිම කළේය. ස්තූපය වටා තිබෙන ඇත් පවුර සාදවන ලද්දේ ද සද්ධාතිස්ස රජු විසිනි. ඉන්පසුව තවත් බොහෝ රජවරු මෙහි ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු හා නව කර්මාන්ත කළහ.
මෑත යුගයේ සිදු කළ ප්‍රතිසංස්කරණයට පසු ස්තුපයේ උස අඩි 338 කි. විෂ්කම්භය අඩි 294 ක්. පරිමාව අඩි 942 ක් වන අතර රන් ආලේපිත කොත සහ චූඩා මාණික්‍යයේ උස අඩි 25 කි. අක්කරපහක සතරැස් මළුවක් මත රුවන්වැලි සෑය පිහිටා ඇති අතර මළුවේ එක් පැත්තක දිග අඩි 465 කි. ඒ වටා තිබූ පුරාණ ඇත් පවුර වෙනුවට අලුත් ඇත් පවුරක් තනවා ඇත.
ජේතවනාරාමය
අනුරාධපුර දාගැබ් අතර සෙසු හැම දාගැබකටම වඩා විශාල වූ ජේතවනාරාම දාගැබ මහා විහාරයට විරුද්ධව මහසෙන් රජු (ක්‍රි.ව. 276 – 304) විසින් කරවන ලද්දකි. මහා පරිමාණ ස්තූපයක් වන මෙය 12 වන ශත වර්ෂයේදි මහා පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් ප්‍රතිසංස්කරණය කරවන ලදී. ලෝක සංස්කෘතික උරුමයක් ලෙස නම් කොට ඇති ජේතවනාරාම ස්තූපයේ විෂ්කම්භය අඩි 370 කි. දැනට උස අඩි 231 ක පමණ උසින් යුක්ත වන අතර අතීතයේදී අඩි 400 ක් උස් වූ බව කියවෙයි.
දාගැබ් මළුව අක්කර 07 ක බිමක් වසා සිටියි. ස්තූපයේ වටා වාහල්කඩ සතරකුත් දාගැබ් මළුව වටා ඇත් පවුරකුත් තනවා තිබේ. බුදුරදුන් ගේ පටී ධාතුවෙහි කොටසක් මෙහි තැන්පත් කොට ඇති බව සඳහන් වේ.
අභයගිරිය
 අභයගිරිය |
ධම්මරුචි නිකායේ මූලස්ථානය වූ අභයගිරි විහාරයේ ප්‍රධාන ස්මාරකය මෙන්ම පූජනීය ගොඩනැගිල්ල වනුයේ “අභයගිරි ස්තූපය” යි ක්‍රි.පූ. 1 වැනි ශත වර්ෂයේදි යුද්ධයෙන් පරාජය වී පැන ගිය වළගම්බා රජුට ගිරි නිගණ්ඨයා විසූ ආරාමය අසලින් යාමට සිදුවිය. එහිදී එහි වාසය කළ අය “මහකලු සිංහලයා පැන යනවා ” යැයි, කියා රජුට විහිළු කළ බව මහාවංසයෙහි දැක්වෙයි. පසුකලෙක දී සතුරන් පලවාහැර ලක් සිහසුන නැවත හිමිකරගත් එතුමා එහි අභයගිරිය යැයි විහාරයක් කරවීය.
එය පූජා කළේ තමාට බොහෝ උපකාර කළ මහාතිස්ස හිමියන්ටය. දැනට අභයගිරි විහාරයේ දක්නට ලැබෙන්නේ 12 වන ශත වර්ෂයේදි මහා පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් අඩි 350 ක් උසට ප්‍රතිසංස්කරණය කරවන ලද ස්තූපයයි. මෑත යුගයේ එනම් වර්ෂ 1890 දී යළිත් මෙය ප්‍රතිසංස්කරණය කරවීය. දැනට මෙහි උස අඩි 245 කි.විෂ්කම්භය අඩි 587 කි. සුප්‍රකට සමාධි පිළිමය පිහිටා ඇත්තේද අභයගිරි භූ®මි ප්‍රදේශයේය.
 මිරිසවැටි |
මිරිසවැටිය
දුටුගැමුණු රජු පළමුවෙන්ම ඉදිකළ දාගැබ මිරිසවැටියයි. තිසා වැවේ ස්නානයට යන කල දුටුගැමුණු රජුතුමාගේ ජයකුන්තය එක්තරා ස්ථානයක සිටුවා ගියේය. ස්නානය අවසන්කොට පැමිණි රජුට එය ආපසු ගැනීමට නොහැකි වන සේ විශ්මය දනවන අයුරින් එය එතැනට සවි වී තිබිණ. එබැවින් රජු තම ජයකුන්තය වැසෙන සේ දාගැබක් බැඳවූවේය. එය “ මිරිසවැටිය “ යි. තවද භික්ෂූන් වහන්සේලාට කොටසක් පූජා නොකොට තමන් අනුභව කළ මිරිස් මාළුවක් ගැන සිහිපත් කළ දුටුගැමුණු රජු එයට දඬුවමක් වශයෙන් මෙම ස්තූපය ඉදිකළ බව මහාවංසය කියයි. “මිරිසවැටි” යන නම ලැබණේ ඒ නිසා යැයි ද කියවේ.
ලංකාරාමය
වළගම්බා රජු කර වූ ‘සිලාසොබ්භඛණ්ඩක චේතිය” වර්තමාන ලංකාරාමය ලෙස හඳුනාගෙන තිබේ. රජ බිසව වූ සෝමාදේවිය ගේ ඉල්ලීම මත කරවූ “මණිසෝමාරාමය “ එම ස්තූපය සහිත සංඝාරාමයේ මුල් නම විය. කණිට්ඨතිස්ස රජු එයට විශාල පිරිවෙනක් කරවා ස්තූපයට ථූපඝරයක් ද ඉදිකරවීය. ගෝඨාභය රජු ථූපඝරය ප්‍රතිසංස්කරණය කරවීය.
 ජේතවනාරාමය |
ලංකාරාම චෛත්‍යයේ විෂ්කම්භය අඩි 38 ක් වෙයි. ස්තූපය හා ථූපඝරය දරා සිටින වෘත්තාකාර පාදම වේදිකා, 2 කින් යුක්තය. ඉහළ වේදිකාවේ සිට ස්තූපයේ හතරැස් කොටුව මුදුණට උස අඩි 33 අඟල් 07 කි. නැගෙනහිරින් දකුණින් හා උතුරින් පඩි පේළි සහිත දොරටු තුනකි.
ථූපාරාමය
ථූපාරාමය අනුරාධපුර මහා ආවාස පහෙන් එකකි. මහින්දාගමනයෙන් පසු ලංකාවේ ඉදි වූ මුල්ම ඓතිහාසික ස්තූපය “ ථූපාරාමය” යි. ලංකාවේ ප්‍රථම බෞද්ධ පාලකයා වූ දේවානම්පියතිස්ස රජු ථූපාරාමය ඉදි කළේය. මෙහි නිධන්කොට ඇත්තේ බුදුරදුන්ගේ “දකුණු අකු ධාතුව බව මහාවංසයේ සඳහන් වෙයි.
 ලෝවාමහාපාය |
පොළෝ මට්ටමෙන් අඩි 11 1/2ක් උස කවාකාර වේදිකාවක් මත ථූපාරාමය පිහිටා තිබේ. චෛත්‍යයේ විෂ්කම්භය අඩි 59 ක් වන අතර උස අඩි 63 කි. එකල ධාන්‍යාකාර හැඩයෙන් යුක්ත වූ බව විශ්වාස කෙරෙන අතර වර්තමානයේ දැකිය හැකි වන්නේ වර්ෂ 1862 ප්‍රතිසංස්කරණ කළ ඝණ්ඨාකාර ස්වරූපයයි.
ලෝවාමහාපාය
ලෝවාමහාපාය යනු මහා විහාරයේ පොහොය ගෙයයි.ලෝවාමහාපායෙහි නටබුන් අතර එක් පේළියකට මහා ගල් කුලුනු 40 බැගින් පේළි 40 ක මුළු ගල් කණු සංඛ්‍යාව 1600 කි. දැනට පෙනෙන අන්දමින් එම ගල් කණු සිටුවා ඇත්තේ මහා පරාක්‍රමබාහු රජුගේ නියමය පරිදිය. ගල්කණු තිබෙන භූමිය හරි හතරැස් වෙයි.
 ලංකාරාමය |
