නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
සියම් මහ නිකායේ අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වය සෙංකඩගල (මහනුවර) පුරවරයෙහි පිsහිටුවා සත් සියවසකි. (වසර 700 කි) එකී සත් සියවස්‌ පූර්ණ රාජ්‍ය උත්සවය අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ අතිගරු මහ නායක මහනාහිමියන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජන රජයේ අතිගරු ජනාධිපති "ත්‍රි සිංහලාධීශ්වර" මහින්ද රාජපක්‍ෂ මැතිතුමාගේ සම්භාවනීය සහභාගීත්වයෙන් මේ මස 12 වැනි දින එනම් (අද දින) මහනුවර අස්‌ගිරි මහ විහාර භූමියේ අභිනවයෙන් ස්‌ථාපිත කළ "ප්‍රා. උපාලි" මහතෙර අනුස්‌මරණ මන්දිරයේදී සිදුකෙරේ. මෙම ලිපිය ඒ නිමිත්තෙනි.
වත්මන් ශ්‍රී ලංකාවේ කිසිදු වෙනත් විහාර පාර්ශ්වයකට හෝ භික්‍ෂු වංශයකට නොමැති ඓතිහාසිකත්වයක්‌ මූලාශ්‍ර මගින් සනාථ කිරීමට අස්‌ගිරි පාර්ශ්වීය භික්‍ෂූන්ට හිමිවී තිබේ. "අච්ඡ" යන්නෙහි අර්ථය වලසා යන්නයි. එහෙත් "අච්ඡ" යන පදයෙන් අස්‌ ලෙස බිඳී පසුව එයට අශ්ව යන අර්ථය ගෙනදී නැවත අශ්ව යන වචනයට පාලි අශ්ව වාචි "හය" වචනය යොදා අස්‌ගිරි පාලියට නැඟුණු පසු හයගිsරි යන භාවිතය ගෙන වර්තමානයෙහි අපේ සන්නස්‌ ලියවිලිවල පවා මෙම යෙදුම දැකිය හැකිය.
අස්‌ගිරි යනු වලස්‌ගල යන්නයි. දකුණු පළාතෙහිද ක්‍රි.පූ. යුගයට ගැනෙන වලස්‌ගල නම් විහාරයක්‌ ඇත. එහෙත් යාපහු රාජධානි සමයෙහි ආරම්භ වන මූලාශ්‍රය මඟින් සනාථවන පරිදි ක්‍රි.ව. 1236 දී හෙවත් බු.ව. 1779 දී ආරම්භ වන හෙයින් එම දකුණු පළාතේ වලස්‌ගල නොවන බව පැහැදිලිව පෙන්වාදී තිබේ.
1236 දී සිදුවූ මාඝ ආක්‍රමණයෙන් පසු දිඹුලාගල වැඩි දීපංකර තෙරුන් ප්‍රධාන විදර්ශනා ධුරිත භික්‍ෂු පිරිසක්‌ මතු ශාසනයේ ආරක්‍ෂාව පතා යාපහුවේ වලස්‌ගලටත්, තවත් එම පරපුරේ ග්‍රන්ථ ධුරිත භික්‍ෂු පිරිසක්‌ දඹදෙණියටත් වැඩම කළහ. මේ සමග යාපහුවේ වලස්‌ගල හෙවත් අස්‌ගිරි සෙනසුන ක්‍රි.ව. 1236 දී ආරම්භ විය. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ අස්‌ගිරි විහාරයේ ආරම්භය වන්නේය. මේ අනුව අස්‌ගිරි මහ විහාරයේ ආදි කර්තෘවරයා වන්නේ දිඹුලාගල දීපංකර තෙරුන් වහන්සේය. යාපහුවේ සුභ සෙනෙවි ප්‍රාදේශික රජකු ලෙසින් දඹදෙණියේ වත්හිම් විජයබාහු හෙවත් හතරවන විජයබාහු ලංකාවේ රජු ලෙසත් මෙවක රට පාලනය කළේය.
මේ රජුගෙන් පසු ෂ වන බුවනෙකබාහු ඔහු තම අවසාන කාලය යාපහුවේ ගත කරමින් එය ශ්‍රී ලංකාවේ තවත් රාජධානියක්‌ බවටද පත් කළේය. මේ රජුගෙන් පසු ආර්ය චක්‍රවර්තී නම් පඬිරජ ලංකාව ආක්‍රමණය කර දළදා වහන්සේ පැහැරගෙන පඬි රටට ගිය අතර ඉන් අනතුරුව දඹදෙණිය රාජධානිය බවට පත්කර ගනිමි. එහි රජවූ තෙවන පරාක්‍රමබාහු පඬි රජුගෙන් දළදාව ලබාගෙන දඹදෙණියට වැඩමවා ගත්තේය. ඔහුගෙන් පසුව යාපහුවේ අවසාන කාලය ගත කරමින් එය රාජධානිය කරගත් අතර ඉන්පසුව කුරුණෑගල හතරවන පරාක්‍රමබාහු හෙවත් දෙවන පණ්‌ඩිත පරාක්‍රමබාහු (ක්‍රි.ව. 1302-1326) රජවිය.
අස්‌ගිරි තල්පත (ක්‍රි.ව. 1753 වසරේ පමණ ලියෑවී තිබේ) අස්‌ගිරි උපත හෙවත් අස්‌ගිරි විහාර උත්පත්ති කතා ප්‍රකරණය ක්‍රි.ව. 1807 පමණ ලියෑවී තිබේ. මෙම තල්පත් අනුව හතරවන පරාක්‍රමබාහු රජු යටතේ සෙංකඩගල පුරයෙහි ප්‍රාදේශික පාලනය කරගෙන ගිය ඔහුගේ සිරිවර්ධන නම් සෙනෙවියාගේ ඇරයුම පරිදි යාපහුවේ වලස්‌ගල විසූ විදර්ශනාධුරිත භික්‍ෂූන් සය නමක්‌ එහි සිට මහ පෙරහැරින් බු.ව. 1850 දී හෙවත් ක්‍රි.ව. 1312 වෙසක්‌ පුර පොහෝ දිනට පෙර පිටත් කරවා රාත්‍රි ඇත්කඳ විහාරයෙහි ලැඟුම් ගන්වා වෙසක්‌ පොහෝ දින සවස්‌ භාගයේදී වර්තමාන "ත්‍රිත්ව විද්‍යාලය" භූමියට වැඩමවා එහි මහනුවර අස්‌ගිරි විහාරය විදර්ශනා ධුරිත භික්‍ෂූන් වහන්සේලාගේ සෙනසුනක්‌ ලෙස ආරම්භ කරන ලදී.
මෙසේ මහනුවර අස්‌ගිරි විහාරය ආරම්භ කිරීමට සිරිවර්ධන සෙනෙවියාගේ ඇරයුම පරිදි වැඩම කරවනු ලැබූ භික්‍ෂූන් වහන්සේලා සය නමක්‌ ගැන තල්පත් දෙකෙහිම සඳහන් වේ. එහි එන නම් දෙකක්‌ පිළිබඳව සුළු වෙනස්‌කම් දෙකක්‌ දක්‌නට ඇතත් එය අදාළ ප්‍රවෘත්තීන්හි ඓතිහාසිකත්වයට බාධාවක්‌ නොවේ. එහි සඳහන් හය නම වන්නේ දඹදෙණියේ වනරතන, මීගස්‌වැවේ මේධංකර, හිරිපිටියේ කස්‌සප, කෝන්ගස්‌වැවේ ධර්ම කීර්ති, වලස්‌වැවේ උපතිස්‌ස, වේරවල කෝලිත යනුවෙනි (අස්‌ගිරි උපතේ දඹදෙණියේ වනරතන වෙනුවට පලාබත්ගල වනරතන හිමි, කෝලිත සාමණේර වෙනුවට මහවල මංගල කියාද සඳහන් වෙනත් සාමණේර බවක්‌ නොකියවේ.) මෙසේ මහනුවර අස්‌ගිරි විහාරය ආරම්භ කරන එහි නායකත්වය දැරූ දඹදෙණියේ වනරතන තෙරුන් වහන්සේ බුදුරජාණන් වහන්සේ දවස වැඩ විසූ උපාලි මහ රහතන් වහන්සේගේ පටන් 142 දෙවන පරපුරේ නායකයාණන් බවද සඳහන් වීම විශේෂයෙන්ම මෙම අස්‌ගිරි තල්පතින් ප්‍රකාශ වේ.
ඓතිහාසිකත්වය ගතහොත් එමෙන්ම වර්තමාන අස්‌ගිරි විහාරයේ පිහිටීම සලකන විට ගෙඩිගේ විහාරය, උඩහපරණ විහාරය ඇතුළත්ව විජයසුන්දරාරාමය (පහළ පන්සල) හෙවත් වර්තමාන සීමා මාලකය පවත්නා පන්සල් සංකීර්ණය වශයෙන් ප්‍රමුඛතාව පෙළ ගැස්‌විය හැකිය. ඉතිහාසයෙන් උරුම වූ විහාර පදවි හයකි. එනම් මහියංගන පදවිය, මුතියංගන පදවිය, දඹුල්ල, බිම්බාව, පැටියගනේ, සුදුහුම්පොළ විහාර පදවිය වේ. ග්‍රන්ථ හා විදර්ශන වශයෙන් පැහැදිලි අධ්‍යාපන සම්ප්‍රදාය දෙකක්‌ පැවතීම හා ඒ අනුව ප්‍රධාන පදවි පත් කිරීම සිදුකෙරේ.
ආරම්භයේ සිට අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වය මහනාහිමිවරුන් 19 දෙනකුගෙන් සමන්විත වූ අතර වර්තමානයේ වැඩ වසනුයේ 20 වන මහනාහිමියන්ය. මේ ගත වනුයේ අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ ස්‌වර්ණමය යුගයයි. 1999 වසරේදී වර්තමාන මහනායක ධුරන්දර අතිපූජ්‍ය උඩුගම සද්ධර්ම කීර්ති ධම්මදස්‌සි රතනපාල බුද්ධරක්‌තාභිධාන මහනාහිමියන් සීලවෘද්ධ, ගුණවෘද්ධ, තපෝවෘද්ධ මහ යතිවරයාණ කෙනෙකි. උන්වහන්සේ මහ නායක ධුරයට පත්වූ දින සිට මේ දක්‌වා සුවිශේෂ වූ සිදුවීම් රාශියක්‌ සිදුවී තිබේ. මෑතකාලීනව මහ නායක ධුරය දැරූ අතිපූජ්‍ය ගොඩමුන්නේ ශ්‍රී නාගසේන මහ නාහිමි, අතිපූජ්‍ය පලිපාන ශ්‍රී චන්ද්‍රdනන්ද මහ නාහිමිවරුන් අපවත් වීමෙන් පසුව අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ විසිවන මහ නායක ධුරයට පත්වූ අභිනව මහ නාහිමි ඉතාමත්ම මහජන ප්‍රසාදයට පත්වූ මහ තෙරුන් වහන්සේ නමකි.
උන්වහන්සේ මහනායක ධුරයට පත්වීමෙන් පසුව ප්‍රාදේශීයව පවතින විවිධ තත්ත්වයන් පිළිබඳව සාකච්ඡා කිරීමට ප්‍රාදේශීය සංඝ නායක හිමිවරුන් හා මහෝපාධ්‍යය නාහිමිවරුන්ද සිව් වතාවක්‌ මහ විහාරයට රැස්‌කොට ඔවුනොවුන්ගේ ගැටලු සාකච්ඡා කොට සාමගි්‍රයෙන් ඒ සඳහා විසඳුම් ලබාදීමටද ක්‍රියා කළහ. සත්සිය වසක්‌ සමඟින් අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ ප්‍රබෝධයක්‌ ඇතිවිය. අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ කාරක සංඝ සභික ආචාර්ය ගොඩගම මංගල නාහිමියන්ගේ නායකත්වය යටතේ චන්දානන්ද බෞද්ධ විද්‍යාලය සාර්ථකව පවත්වාගෙන යැමත් අස්‌ගිරි මහ විහාර පරිශ්‍රය දිවයිනේ ශේ්‍රෂ්ඨතම පරිවේණස්‌ථානය වන මහ විහාර පිරිවෙන කාරක සංඝ සභික ශාස්‌ත්‍රපති නාරම්පනාවේ ආනන්ද නාහිමියන් යටතේ ශිෂ්‍ය භික්‍ෂූන් 300 ක්‌ පමණ භික්‍ෂු මධ්‍යස්‌ථානයක්‌ ලෙස ඉතාම සාර්ථකව විනයානුකූලව පවත්වා ගෙන යැමද සුවිශේෂී කර්තව්‍යයකි.
ප්‍රාදේශීය වශයෙන්ද අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ නව ප්‍රබෝධයක්‌ ඇති වෙමින් පවතී. ඒ අනුව උතුර, නැගෙනහිර, දකුණ ආදී ප්‍රදේශයන්හීද වෙහෙර විහාර ඉදිවෙමින් පවතී. ශ්‍රී ලාංකීය ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වරට අය-වැය මගින් අස්‌ගිරි විහාර පරිශ්‍රයේ සංවර්ධනයට ලක්‍ෂ සියයක ආධාර මුදලක්‌ පරිත්‍යාග කිරීමද ඓතිහාසික සිදුවීමකි. එහි ගෞරවය අතිගරු මහ නාහිමියන්ට හිමිවිය යුතුය. ඒ මගින් මේ වන විට විහාර පරිශ්‍රයේ විශාල වූ සංවර්ධන ක්‍රියාවලියක්‌ සිදුකොට ඇත.
විසිනමකගෙන් යුත් අස්‌ගිරි විහාර කාරක මහා සංඝ සභාව දැන උගත් මහ යතිවරයාණන් වහන්සේලාගෙන් සමන්විත වූ සංඝ සභාවකි. අග්ගමහ පණ්‌ඩිත, සාහිත්‍ය චක්‍රවර්තී ආදී ගරු නාම සම්මුතීන්ගෙන් පුදලද අතිගරු මහ නාහිමියන් සංඝ සභාවට නායකත්වය ලබාදෙන අතරතුර "පරම ධම්ම සභා" නම් වූ විධායක කාරක මහා සංඝ සභාවේ අනුනායක ධුරය ඓතිහාසික මහියංගන රජමහා විහාරාධිපති රාජකීය පණ්‌ඩිත අතිගරු ගලගම ශ්‍රී අත්ථදස්‌සි අනුනාහිමියන් විසින්ද, මහ ලේඛකාධිකාරි ධුරය අනුරාධපුර භික්‍ෂු විශ්වවිද්‍යාලයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය, අධ්‍යාපනපති අතිගරු ආණමඩුවේ ශ්‍රී ධම්මදස්‌සි නාහිමියන් විසින්ද උසුලමින් සංඝ සභාවේ ජීවනාලීන් බවට පත්වෙමින් සිටිති.
අඛණ්‌ඩ ඓතිහාසික අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ 700 වන සැමරුම් රාජ්‍ය උත්සවය අද දින අතිඋත්කර්ෂවත් අයුරින් මහනුවර අස්‌ගිරි මහ විහාර පරිශ්‍රයේ අභිනවයෙන් ස්‌ථාපිත කළ "ප්‍රා. උපාලි" ථෙර අනුස්‌මරණ මන්දිරයේදී අතිපූජ්‍ය උඩුගම සද්ධර්ම කීර්ති ශ්‍රී ධම්මදස්‌සි රතනපාල බුද්ධරක්‌තාභිධාන අස්‌ගිරි මහනාහිමියන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජයේ අතිගරු ජනාධිපති "ත්‍රිසිංහලාධීශ්වර" මහින්ද රාජපක්‍ෂ මැතිතුමන්ගේ සම්භාවනීය සහභාගීත්වයෙන් පස්‌වරු 3.00 ට සිදුකෙරේ.
අස්‌ගිරි විහාර පාර්ශ්වයේ
දකුණු පළාතේ
ප්‍රධාන සංඝනායක,
ශාස්‌ත්‍රවේදී මිගෙට්‌ටුවත්තේ
සුමිත්ත නාහිමි.
2012 ජුනි 12 අගහරුවාදා දිවයින
