නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ශ්‍රී දළදා වහන්සේ විෂයෙහි පුරාතණයේ පටන් පවත්වාගෙන එනු ලබන ඉපැරණිබුද්ධෝපස්ථාන බුදු පුද තේවා චාරිත්‍ර අතර වාර්ෂික සතර මංගල්යය සුවිශේෂීකොට සැලකේ. දුරාතීතයේදී අපේ රජදරුවෝ ස්වකීය රාජ්‍යයෙන්ද , රනින්, මැණිකෙන් හා මුතුයෙන්ද, බතින්, බුලතින් ආදී නන්විධ ආහාර පානයෙන්ද, මලින්, පහනින් හා සුවඳින්ද වශයෙන් අනේකවිධ පූජා පැවැත්වූහ. ඒ රාජකීය පූජා චාරිත්‍රයන් අතර අලුත් සහල් මංගල්යය ,අලුත් අවුරුදු මංගල්යය ඇසළපෙරහර මංගල්යය හා කාර්තික මංගල්යය යන සතර ප්‍රදාන තැනක් ගනී.
අලුත් සහල් මංගල්යය
දේවානම්පියතිස්ස රජු දවස මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේගේ උපදෙසින් අශෝක මහරජුගේ මෙහෙයවීමෙන් සඟමිත් තෙරණිය වැඩම වූ ශී‍්‍ර මහාබෝධි දක්ෂිණ ශාඛාව අනුරපුර මහමෙවුනාවේ රෝපණය කිරීමෙන් අනතුරුව, ලක්දිව අලුත් සහල් මංගල්යය පූජාව ඇරඹිණ.අනතුරුව අනුරපුර කිත්සිරිමෙවන් රජු දවස දළදා වහන්සේ වැඩමවීමෙන් පසු ශී‍්‍ර දළදා වහන්සේ විෂයෙහි අලුත් සහල් මංගල්යය ඉෂ්ඨ සිද්ධ කිරීම ඇරඹිණ. වර්තමානයේ ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවේ වාර්ෂික අලුත් සහල් මංගල්යය සිදුකරනුයේ දියවඩන නිලමේතුමන්ගේ උපදෙස් අනුව, නැකැත් මොහොට්ටාල විසින් සකස් කරනු ලබන සුබ නැකැත් වට්ටෝරුවකට අනුවයි.
ඒ අනුව පළමුව සිදුකරනුයේ, දුරුතු පුර පසළොස්වක පෝය දිනයකට දින කීපයකට පෙර සුබ නැකතින් දියවඩන නිලමේතුමා සතර දේවාලයේ බස්නායක නිලමේවරු, කාරිය කරවන කෝරාළ, ලේකම් මොහොට්ටාල ආදි නිලකරුවන් හා දේවාලවල කපුවන්ද කැටුව පල්ලේකැලේ අටුව කරා පෙරහරින් ගමන් කිරීමය.පෙරහර එහි ළඟාවන විට ගුරුදෙණියේ විදානේ හා මනන්නා ඇතුළු රාජකාරිකරුවන් පෙර ගමන් කොට බුලත් හුරුළු දී පිරිස පිළිගෙන අටුව කරා කැඳවාගෙන යනු ලැබේ.
අටුව පිහිටි භූමියට පැමිණීමෙන් පසු එහි බෝධින් වහන්සේ අබියස මල් ආසනයේ වඩා හිඳුවා ඇති බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේට මල් පහන් සුවඳ දුම් පූජා කොට පනවා ඇති අසුන්හි දියවඩන නිලමේතුමා, බස්නායන නිලමේවරු හා අවශේෂ නිලධාරිහු ද අසුන් ගනිති. ඉන්පසු වෙස්, පන්තේරු, නැටුම් හා බෙරවාදන, සංදර්ශනයක් පැවැත්වේ.
එම නැටුම් හා වාදන සංදර්ශනය නිමාවීමත් සමඟ දියවඩන නිලමේතුමා ප්‍රමුඛ පිරිසට කැවුම්,කිරිබත් ආදියෙන් ප්‍රණීත තේ පැන් සංග්‍රහයක් පවත්වනු ලැබේ.තේපැන් සංග්‍රහයට පසු දියවඩන නිලමේතුමා සෙසු පිරිස සමඟ වී සහල් ගබඩාකර ඇති අටුව වෙත පැමිණෙයි. එහිදී දියවඩන නිලමේතුමා සතර දේවාලයේ කපුරාළවරු සමඟ අවට කහ දියර ඉස සුවඳ දුම් අල්ලා තැන්පත් කොට ඇති හම්බා බඳුන් දෙක වෙත ළඟා වේ.
මඟුල් බෙර වාදනය කෙරෙද්දි පහන් දැල්වූ ආපසු සතර දේවාලයේ කපුරාළලා විසින් අෂ්ඨක කියා හමාරවත්ම ශ්‍රී දළදා මාළිගාවේ ලේකම් මොහොට්ටාල අලුත් සහල් බෙදා දීමේ ලේකම් වට්ටෝරුව හඬ නගා කියවීම අරඹයි. මෙහිදී දියවඩන නිලමේතුමා චාරිත්‍රානුකූලව ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවට ප්‍රථමයෙන් රිදී නැළියෙන් සහල් හා වී මැන පසෙක අසුන් ගනී.අනතුරුව මනන්නා සහ තවත් කෙනෙකු එළන ලද පැඳුරක් මත වාඩිවී සුදු රෙද්දක් අතුරා ඒ මත සහල් ප්‍රමාණවත් කොටසක් තැන්පත් කොට මනන්නා විසින් ඉතිරි වී සහල් මැනීම සිදු කරනු ලැබේ. ලාබයි. දෙකයි, තුනයි,ආදී වශයෙන් හඬනගා කියවමින් පළමුව ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවට සහල් නැළි 15 ක් හා වී නැළි 15 කින් මැන වෙන් කරයි. ඉන් පසු නාථ, විෂ්ණු, කතරගම, පත්තිනි යන සතර දේවාලවලටද මල්වතු අස්ගිරි උභය මහා විහාරයටද, ගංගාරාම විහාරය, දෙගල්දොරුව විහාරය, කුණ්ඩසාලේ විහාරය ,අලුත් විහාරය, ගෙඩිගේ විහාරය, නිත්තවෙල විහාරය, ගෝණාවත්තේ විහාරය, මාලගම්මන විහාරය, සුදුහුම්පල විහාරය, දියකෙළිනාවෙල විහාරය, දන්තුරේ විහාරය, ලංකාතිලක විහාරය, කොබ්බෑකඩුව විහාරය, හේන්දෙණිය විහාරය, ඇම්බැක්කේ පිළිමගෙය, හිඳගල විහාරය, මොරපේ විහාරය, උඩුවෙල විහාරය, අම්පිටියට විහාරය, කෙළඹුගල විහාරය, සගම විහාරය, උඩුවාවල විහාරය, ගණදෙවි කෝවිල, අලුත් නුවර දේවාලය හඟුරන්කෙත මහා දේවාලය එම පල්ලේ දේවාලය, එම පත්තිනි දේවාලය පස්ගම නාථ දේවාලය,ඇම්බැක්කේ දේවාලය, එම පල්ලේදේවාලය, දොඩම්වල දේවාලය ,ලංකාතිලක දේවාලය, එම පල්ලේදේවාලය, ගඩලාදෙණිය දේවාලය, එම පල්ලේදේවාලය වේගිරියේ දේවාලය අලවතුගොඩ දේවාලය ගනේගම දේවාලය, වල්ලහගොඩ දේවාලය,මොරපේ දේවාලය, ගුරුදෙණියේ දේවාලය, පිලපිටියේ දේවාලය, ඉඹුල්දෙනියේ විහාරය, උඩඅලුදෙනියේ විහාරය, ගනේගොඩ පිටියේ බෝමළුව, ඇහැලතැන්න සිරිපතුල, දෙහිපාගොඩ අග්‍රබෝධි විහාරය, ඉඹුල්දෙණියේ පුණ්‍යවර්ධනාරාමය, පරණගම අළුකේ විහාරය, සහ විෂ්ණු දේවාලය, හඟුරන්කෙත අරත්තන විහාරය, අත්තරගම විහාරය, පල්කුඹුරේ විහාරය, මැණික්හින්නේ විහාරය, කෙවුල්ගම විහාරය, ඉලුක්තැන්නේ විහාරය, මැදවල විහාරය, හන්තානේ විහාරය, වහනගලේ විහාරය, කුළුගම්මන විහාරය, බටගල්ලේ විහාරය, බඹරගල විහාරය, දෙගල්දොරව පිටියේ දේවාලය,ආදි විහාර හා දේවාලයන්ට නියමිත පිරිදි සහල් බෙදාදීම සිදුකෙරේ.
වී සහල් බෙදා දිය යුතු ලැයිස්තු තුනක් ලේකම් මිටියට අඩංගුය. පළමු ලේඛනය ආරම්භ වනුයේ ශ්‍රී දළදා මාළිගාව නමිනි. පළමු ලැයිස්තුවට විහාර දේවාල 91 ක් ද, දෙවන ලැයිස්තුවට 10 ක්ද තෙවන ලැයිස්තුවට මල්වතු අස්ගිරි උභය මහා විහාරයේ අතිගරු මහානායක මාහිමිපාණන් වහන්සේලා දෙනම, අනුනායක හිමිපාණන් වහන්සේලා තුන්නම හා එම විහාර දෙකද ශ්‍රී දළදා මාළිගාවේ දියවඩන නිලමේ’ ප්‍රමුඛ රාජකාරිකරුවන්ටද දේවාලවලටද වී සහල් බෙදාදීම සිදුවේ. ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාව සතර දේවාලය, මල්වතු අස්ගිරි උභය මහා විහාරය හා ගංගාරාමය යන සිද්ධස්ථානවලට අනෙකුත් විහාර දේවාලවලට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් වී සහල් වෙන්වන අතර, නොපැමිණි විහාර දේවාලවල වී සහල් සියල්ල ද ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවට හිමිවේ.
බෙදාදුන් වී සහල් ඒ ඒ විහාරස්ථාන හා දේවාලයන්ට රැගෙන යන්නේ එකට නොව වෙන වෙනම. තම තමන්ට ලැබුණු වී සහල් හේමකද මත තබාගෙන රැගෙන යාම සාමාන්‍ය සිරිතය.
ශ්‍රී දළදා මාළිගාවේ හා සතර දේවාලයේ වී සහල් රැගෙන අලුත් සහල් පෙරහර ආපසු පැමිණ බූවැලිකඩින් හැරී ගංගාරාම විහාරයට ගොස් එදින රාත්‍රිය එහි නතරව සිට පසු දින පාන්දර අලි ඇතුන්, කොඩි,බෙර, දවුල්, තම්මැට්ටම්, හොරණෑ හා කවිකාර මඩුවෙන් සමන්විත අලුත් සහල් පරහර දළදා මාළිගාවට ගෙවදී. ඉන් පසුව රැගෙන ආ අලුත් සහල් සුබ මොහොතින් ගබඩාවේ තැන්පත් කරත්ම හේවිසි මණ්ඩපය අසල මැද මිදුලෙහි පොල් ගෙඩියක් බිඳ හේවිසි වාදනය හා කවිකාර මඩුවේ දළදා ගුණ ගායනා සිදුවෙනු දැකිය හැකිය.
දුරුතු පුර පසළොස්වක පෝය දිනට පෙර දින කාරියකරවන කෝරාළ විසින් විදානේවරුන් හා ආලත්ති අම්මාවරුන් ලවා අලුත් සහල් පිරිසුදු කොට තබා පෝයදින පෙරවරුවේ ලිප බැඳ එය වටා කහදියර ඉස අලුත් සහල් සේරු 80 කින් බුද්ධ පූජාව සූදානම් කරවනු ලැබේ. එම පූජාව සඳහා අවුල්පත් හා ව්‍යංජන ද සූදානම් කර ගනිති. උඩමාලේ පිරිත් කොටුවෙන් ඇතුළුවන විට ඇති හඳුන් කුඩම තුළ හාල් සේරු අසූවකින් පිසූ ආහාර පිරවිය හැකි විශාල කිරිබඩ පාත්‍රය තැන්පත් කොට තබා අතිගරු මහානායක මාහිමිපාණන් වහන්සේද තේවාව භාර නායක ස්වාමින්ද්‍රයන් වහන්සේ ප්‍රමුඛ අනෙකුත් තේවාභාර ස්වාමින්වහන්සේලාද, දියවඩන නිලමේතුමා ඇතුළු නිලකරුවෝද මහත් ශ්‍රද්ධාවෙන් කිරිබත් පාත්‍රය පිරෙනතෙක් දානය බෙදති. ව්‍යංජන අවුල්පත් හා පලතුරු ආදියපූජාසනය මත වෙනම තැන්පත් කිරීමෙන් අනතුරුව සියලු දාන වස්තු ශී‍්‍ර දළදා වහන්සේ විෂයයෙහි පූජා කරති.
මෙම පූජාව කෙරෙනුයේ දිනපතා අමුතු මුළුතැන් බුද්ධ පූජාවට අමතරවය.
සතර දේවාලය ඇතුළු අනෙකුත් විහාරස්ථාන හා දේවාල වලද මෙකී වේලාවේදීම අලුත් සහලින් පිසු ආහාර බුදුරජාණන් වහන්සේට හා දෙවියන්ට පූජා කිරීම සිදුකරති.
පෙර රජදරුවන් විසින් අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන ආ මෙම මංගල සම්මත අලුත්සහල් මංගල්ලය කෘෂිකර්මය ජීවන වෘත්තිය කරගත් පැරණි ජන සමාජයේ සංස්කෘතිය සමඟ බැඳීවිත්, ලක්දිවට බුදුදහම වැඩම වීමත් සමඟ වඩාත් වර්ධනය වී කලට වැසි ලැබී, අස්වැන්න නිසි පරිදි ලැබී රටට, දැයට, දහමට සමෘද්ධිය සෞභාග්‍යය ලබාගනුවස්, චිරාගත සම්පදායික චාරිත්‍රමය පූජා විධි ක්‍රමයක් ලෙස අද දක්වා අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන ඒම කාගේත් පහන් සංවේගයට හේතුවෙනවා ඇත.
තම රටේ සෑම ජාතික, සාමාජික, සංස්කෘතික උත්සවයක්ම පාහේ ආගමික උත්සවයක්ද වශයෙන් සලකා කටයුතුකිරීම බෞද්ධයන්ගේ සිරිතය. බුද්ධ කාලීන සමාජයේ පැවති සිරිත් විරිත් විශ්වාස හෙළා නොදුටු බුදුදහම තුළ ජනතාවගේ බොහෝ ජාතික, සාමාජික, සංස්කෘතික හරයන් බෞද්ධ සිරිත් තුළින්ද ඉස්මතු කොට දැක්වූ අයුරු පෙනේ. ඒ අනුව කෘෂිකාර්මික ජීවන ක්‍රමය හා බැඳී අනාදිමත් කාලයක් තිස්සේ වර්ධනය වෙමින්, සුරක්ෂිත වෙමින්, පැවත එන අලුත් අවුරුදු චාරිත්‍ර බොහෝමයක් ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාව තුළ දාඨා ධාතුන් වහන්සේ කේන්ද්‍ර කොට චිරාගත සම්ප්‍රදායික චාරිත්‍ර වශයෙන් අඛණ්ඩව රාජ රාජ මහාමාත්‍යාදින් විසින් පවත්වා ගෙනැවිත් ඇත. මෙසේ අලුත් අවුුරුදු දිනය මුල්කොට පැවැත්වෙන අලුත් අවුරුදු මංගල්යය ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවේ වාර්ෂික සතර මංගල්‍යයන්ගෙන් එක් මංගල සම්මත මංගල්‍යයකි.
ශී‍්‍ර සෙංඛණ්ඩ ශෛලාභී ශී‍්‍ර වර්ධනපුර හෙවත් මහනුවර ශී‍්‍ර දන්තධාතු මන්දිරයේ සංවත්සර අවුරුදු මංගලෝත්සවයේ මූලික කාර්යය වන්නේ ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවේ දියඩවන නිලමේතුමාගේ උපදෙස් මත නැකැත් මොහොට්ටාල ලවා ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාව ප්‍රධාන කොට සියලු විහාර දේවාලයන්හි ඉෂ්ට සිද්ධ කළ යුතු අලුත් අවුුරුදු චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර පිළිබඳ සුබ මුහුර්තීන් සම්පාදනයකොට ප්‍රකාශයට පත්කිරීමය. එකී නැකැත් පත්‍රයට අනුව
අලුත් අවුරුදු උදාව , කණ්ඨස්නානය , කිරි ඉතිරවීම , මුළුතැන් පිළිවෙල කිරීම හා පූජාකිරීම ,නානුමුර මංගල්යය යන ප්‍රධාන අවස්ථාවන් සඳහා සුබ නැකැත් සම්පාදනය කරනු ලැබේ. අවුරුදු දිනයට පෙර විදානේවරු ලවා දළදා මාළිගාව පවිත්‍ර කරවා සැරසීම සිදුකෙරේ. දළදා මාළිගාවේ කුඹල්කරුවන් විසින් කිරි ඉතිරවීම හා කිරිආහර පිසීමට අලුත් වළං ගෙනැවිත් දිය යුතුය.
අලුත් අවුරුදු උදාවට පෙර නියමිත දිනයකදී පෙනුම් ගමන් චාරිත්‍රය ඉටු කිරීම ශී‍්‍ර දළදා මාළිගාවේ සියලු නිලකරුවන් විසින් ඉටුකරනු ලබන වැදගත් චාරිත්‍රයකි.මේ අනුව ශ්‍රී දළදා මාළිගාවේ දියවඩන නිලමේතුමා බැහැදැක ගෞරවාචාර දැක්වීමට කාරියකරවන කෝරාළ ඇතුළු අනෙකුත් නිල පංගුකරුවන්ද,අවශේෂ නිලධාරින්ද, බුලත් හුරුළු සමඟ තෑගි බෝග කත් බැඳගෙන යාමේ සිරිත පෙනුම් ගමන් යාම වශයෙන් සැලකේ. ස්වකීය නිල පංගුවට දළදා නිල ඇඳුමින් සැරසී යන නිලකරුවන් අදාළ තෑගි බෝග කද තැන්පත් කොට අනුපිළිවෙළට ගොස් බුලත් හුරුළු දී වඳිති. එවිට දියවඩන නිලමේතුමා අදාළ රාජකාරිකරුවන්ට ඇඳුම කුඩම තෑගි කොට දී සංග්‍රහයක්ද පවත්වයි. මෙහිදී පෙර වැරදි කමාකර ගැනීමත්, එලැඹෙන වසරට ආශිර්වාදය ලබා ගැනීමත් සිදුවේ.
අලුත් අවුරදු දිනයේදි නියමිත නැකැත් පත්‍රයට අනුව හිරු මීන රාශියෙන් මේෂ රාශියට පැමිණීමෙහි, සුබ පලාභිවර්ධනය පිණිස නියමිත සුබ නැකතට කණ්ඨස්නානය හා කිරි ඉතිරවීම සිදුකෙරේ කණ්ඨස්නානය බදාදා දිනයන්හි පැවැත්වෙන සප්තානික පූජාව හෙවත් නානුමුර මංගල්ලයේදී අනුගමනය කරනු ලබන චාරිත්‍රයන්ට සමාන ආකාරයෙන් සිදුකරනු ලැබේ’. කණ්ඨස්නානය කිරීමේදි බදාදා නානුමුර මංගල්ලයේදී මෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සම්පූර්ණ ශී‍්‍ර දේහය පවිත්‍ර ජලයෙන් ස්නානය කිරීම සංකේතවත් කරන්නේ නැත. මෙහිදී සිදුවන්නේ ශී‍්‍ර දේහයේ උඩ කොටස පමණක් පවිත්‍ර ජලයෙන් ස්නානය කරවීම සංකේතවත් කිරීමය.
ජනතාවට සෞභාග්‍යය, සමෘද්ධි ප්‍රාර්ථනා කොට වැඩසිටින මාළිගාවේ ප්‍රධාන දොරටුව, පල්ලේමාලේ විහාරගෙයි දොරටුව හා මුල්තැන්ගේ යන තුන් ස්ථානයේදී ලිප් බැඳ අලුත් වළං තුළ කිරි ඉතිරවීම සිදු කෙරේ. මෙම අවස්ථාවට තේවාභාර හිමිවරු ද දියවඩන නිලමේතුමා ඇතුළු රාජකාරිකරුවෝද සහභාගි වෙති. මෙදින නැකතට අනුව මුළුතැන්ගෙය තුළ ආහාර පූජාව සූදානම් කරන අතර නියමිත වේලාවට බුද්ධ පූජා මුළුතැන් මංගල්යය සිදුකරති.
එලඹෙන ආසන්නම බදාදා දිනයේද නානුමුර මංගල්ලය පැවැත්වේ. මේ සඳහා සුදුහඳුන්, රත්හඳුන්, කුංකුම,ගෝරෝචන, කුංකුමප්පු, විෂ්ණු ක්‍රාන්ති, ගොඩ මානෙල් අල, නස්නාරං මුල්, බෙලි මුල්, නෙළුම් දඬු, වෙනිවැල් ගැට, ඊතණ , ඉඹුල් මැලියම්, දිවුල් මැලියම්, සුවඳ කොට්ටම්, අමු කහ, වියළි ඉඟුරු ආදිය සම සමවගෙන සාදනු ලබන නානු, කුඩා මුට්ටිවල අසුරා නාථ දේවාල භූමියට කෙටි පෙරහරකින් ගෙන ගොස් වට්ටෝරුවේ සඳහන් වන විහාරස්ථාන හා සතරදේවාල ඇතුළු අනෙකුත් දේවාලවලට බෙදා දීම චිරාගත සම්ප්‍රදායයි. මෙම නානුවලින් නැකතට අනුව ඒ ඒ සිද්ධස්ථාන හා දේවාල වලදී නානුමුර මංගල්ලයන් සිදුවේ.
පුණ්‍ය කාලය තුළද,අලුත්අවුරුදු දිනය තුළද සැදැහැවත් බැතිමතුන්ගෙන් ශ්‍රී දළදා මාළිගාව පිරී ඉතිරී යනු දැකිය හැකිය. නව වසර සෞභාග්‍යමත් නිරෝගිමත් එකක් බවට පත් කරගැනීම සඳහා දළදා වහන්සේගේ ආශිර්වාදය ලබාගැනීම එමගින් අපේක්ෂිතය.
ඇසළ පෙරහර මංගල්ලය
වාර්ෂික ඇසළ පෙරහර මංගල්‍යයේ ආරම්භය සනිටුහන් කරනුයේ” පණස” වෘක්ෂයේ ශාඛාවක් ගෙන ( බොහෝ විට ක්ෂීර වර්ගයේ කොස් ගසක) සිවු මහා දේවාලයන්හි ඇසළ කප සිටුවීමෙන් හා දේවාල අභ්‍යන්තර පෙරහර පහක් පැවැත්වීමෙනි. ඉන් අනතුරුව වීදි සංචාරය කෙරෙන කුඹල් පෙරහර පහක්ද, රනදෝලි පෙරහර පහක්ද,අවසන් රන්දෝලි මහ පෙරහර අවසානයේ මධ්‍යම රාති‍්‍රයෙහි ගෙඩිගේ විහාරයට පෙරහර කරඬුව වැඩමවන පෙරහරද, පසු දින දවල් පෙරහර ද පැවැත්වීමෙන් ඇසළ පෙරහර මංගල්යය අවසන් වේ.අනතුරුව රටේ පාලක ප්‍රධානියා වන අතිගරු ජනාධිපතිතුමා වෙත පෙරහර සංදේශය පිළිගැන්වීමද ශී‍්‍ර විෂ්ණු දේවාලයේ පැවැත්වෙන වළියක් නැටුම ද සුවිශේෂී තැනක් ගනී. ඇසළ පෙරහරේ පළමුව ගමන් කරනුයේ ශ්‍රී දළදා මාළිගාවේ පෙරහරයි. දෙවනුව අනු පිළිවෙළින් නාථ, විෂ්ණු, කතරගම හා ශ්‍රීපත්තිනි දේවාල පෙරහරද ගමන් කරනු ලැබේ’.
දළදා පෙරහර හෙවත් ඇසල, පෙරහර මංගල්යය දෙස් විදෙස් නරඹන්නන්ගේ නෙත් සිත් ඇද බැඳ ගන්නා අසිරිමත් මංගල සම්මත පෙරහර මංගල්‍යයකි. මෙකී පෙරහර ආරම්භ වූයේ කිත්සිරිමෙවන් රජු (ක්‍රි.ව. 301-328) දවස දළදා වහන්සේ ලක්දිවට වැඩම වීමත් සමඟය. මහාවංශයේ සඳහන් වන අයුරු “රජ තෙමේ නව ලක්ෂයක් දන විසඳා දළදා මහ පෙරහර කළේයි. “අවුරුදු පතා අභයගිරි විහාරයට වඩා ගෙන ගොස් දන්ත ධාතුවට මෙබඳු පූජා කරවයි. “නියෝග කළේය යන්නෙන් එය සනාථ වෙයි. පාහියංගේ දේශාටන වාර්තාවෙහි රජතෙමේ තුන් වන මස මැදදී (ඇසළ මස) බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දළදාව පෙන්වනු ලැබේ’. මෙයට දින දහයකට පෙරාතුව කීමෙහි බිනීමෙහි දක්ෂ මිනිසකු රජ ඇඳුම්, පැළඳුම් , හඳවා පළදවා, මොනවට සැරසූ ඇතක්හු පිට නඟවා, නුවර හැවිද අණ බෙර ගසා මෙසේ කියන්ට සලස්වයි. “බෝසතාණන් වහන්සේ අසෙකි කපක් මහත් වැර වඩා, පෙරුම් පිරූ සේක. සිය සැප පහසුනොතකා සිය රජයද, සිය බිසවද, දරුවන් ද දන් දුන් සේක. තමන් ඇස් උගුල්ලා එය ඉල්ලා ආවුනට දුන් සේක. අද සිට දස දිනකින් ඒ බුදුරඳුන්ගේ දළදාව එළියට වැඩමවා අභයගිරි වෙහෙරට පමුණුවනු ලැබේ’. පින් කැමති සියල්ලෝ මග සම කෙරෙත්වා . කොවේ, මහවේ, සරසත්වා, පුද පිණිස මල් හා සුවඳ පිළියෙළ කෙරෙත්වා යනුවෙන් කෙරෙන විස්තරයෙන් එදවස ඇසළපෙරහර සංවිධානය වූ ආකාරය කියවෙයි.
මෙසේ අනුරපුර කිත්සිරිමෙවන් මහරජුගේ පටන් ලක්දිව සියලු රජවරු, සතුරු ආපදා සම්පන්න අවස්ථාවන්හි හැර,අන් හැම විටම, දළදා පෙරහර මනාසේ බැතියෙන් පැවැත්වූහ. ආපදාපන්න අවස්ථාවන්හි ද පෙරහර වීදි සංචාරය නොකළද සාම්ප්‍රදායික පෙරහර චාරිත්‍ර පවත්වා දළදා පූජෝපහාර දැක්වූහ.
1592 පළමු වන විමලධර්මසූරිය රජු දවස ශී‍්‍ර දළදා වහන්සේ සෙංකඩගල පුර රාජධානියට වැඩම වීමෙන් අනතුරුවද ඇසළ පෙරහර මංගල්යය පවත්වාගෙන ආ බව සලකා ගත හැකිය. කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජු ( ක්‍රි.ව. 1747-1781) දවස ක්‍රි.ව. 1753 දී දළදා පෙරහර පෙරටු කොට නාථ, විෂ්ණු, කතරගම, පත්තිනි සිව් මහාදේවාලය අනුපිළිවෙළට ගමන් ගන්නා ආකාරයට ඇසළ පෙරහර මංගල්යය පැවැත්වීම ආරම්භ විය. එතැන් සිට අද දක්වාම මෙම පෙරහර මංගල්යය චිරාගත සම්ප්‍රදායානුකූලව ශ්‍රී දළදා මාළිගාව පෙරටුකොට පැවැත්වේ.
ජෝන් ඩේව් හා වෙල්ලස්සේ දිසාව දුටු පෙරහර විස්තරයේ සඳහන් වන පරිදි නගරය දෙව්පුරයක් සේ සරසා තිබුණි. ඒ ඒ නිලයන් හදුනාගැනීම සඳහා අදාළ කොඩි සහිතවද, ඇතුන් ,අසුන් ගණනාවක්ද, විවිධ කොඩි චාමර දරන්නෝද, රජයේ නිලධාරිහුද, කඩු ගත්තෝද , පලස් දරන්නෝද , හෙල්ල දරන්නෝද, කොඩි කස්තාන දරන්නෝද, විදේශිකයෝ ද, නොයෙක් භාෂාවන්හි නිපුණයෝද, ශිල්පීහුද, ස්ත්‍රීහුද, ගමන් කළහ. අනතුරුව මහා ජනයාද ගමන් ගත්හ. මෙම පෙරහරේ රජතුමාද මහත් තේජසින් ගමන් ගත්තේය.මෙසේ පෙරහර නගරය ප්‍රදක්ෂිණා කළ අතර ධාතු කරඬුව සරසා මල්වැසි වැස්සවීය.
රජු පත්තිරිප්පුවට පැමිණෙන තුරු රඳලවරු හමුදා නිලධාරිහු හා සෙසු නිලධාරිහු තමනට ඇති උසස්ම අඳුමින් සැරසී තමන්ට වෙන්වූ කොඩියද රැගෙන සිටිති.රිදී යෂ්ටිය රැගත් අදිකාරම්වරු දෙදෙනාද, අංකුසය අතින් ගත් ගජනායක නිලමේද පැමිණීමෙන් අනතුරුව,රජු පත්තිරිප්පුවේ පෙනී සිටිත්ම ප්‍රශස්ති ගායනා ආරම්භ විය. රජු මහදිකාරම අමතා ඒ ඒ දිශාවල අය පෙළ ගැසී සිටින්නේ දැයි විමසයි. අදිකාරම්වරයා ඒ වග දැන්වූ පසු රජුගේ නියමයෙන් පෙරහර ආරම්භ වේ.
මෙසේ රජුගේ ප්‍රධානත්වයෙන් ඇරඹුණු ඇසළ පෙරහර මංගල්යය, වර්තමානය වන විට මහාවිහාරවංශික ස්‍යාමෝපාලි මහානිකායේ මල්වතු අස්ගිරි උභය මහා විහාරයන්හි අතිපූජ්‍ය මහානායක මාහිමිපාණන් වහන්සේලාගේ අවවාද,අනුශාසනා,ආශිර්වාදය මත ශී‍්‍ර දළදා මාලිගාවේ ගිහි භාරකාර දියවඩන නිලමේතුමාගේ මෙහෙයවීමෙන් සිදුකෙරේ. මෙම උතුම් පෙරහර මංගල්යය දළදා වහන්සේට පූජෝපහාර පිණිස හා සිවුමහාදේවාලයන්හි දෙවියන්ට භක්ති ප්‍රණාමය පිණිසත්, කලට වැසි ලබා රටේ සමෘද්ධිය ,සෞභාග්‍යය ඇති කර ගැනීම පිණිසත් අසම්භින්නව පවත්වාගෙන යෑම දියවඩන නිලමේතුමන්ගේ හා සිවුමහාදේවාලයන්හි බස්නායක නිලමේවරුන්ගේ ප්‍රධාන කාර්යභාරයයි. ඇසළ පෙරහර මංගල්යය යනු ශ්‍රී දළදා පූජෝපහාර මංගල්‍යයක් පමණක් නොව උඩරට කලාකරුවන්ගේ කුසලතා ඔප්නංවන මහාසංස්කෘතික මංගල්‍යයක් ද වේ.
මෙහි සිරි අසිරිය නැරඹීම සඳහා දෙස් විදෙස් නරඹන්නන් බොහෝ දෙනා පෙරහර දිනවල සෙංකඩගලපුරයට ඇදී එතී. එය එක් අතකින් ලොව ඇති අසිරිමත්ම පෙරහර මංගල්‍යයයි.
